Choroby u krów mlecznych: zasadowica żwacza – jak jej uniknąć?

W stadach krów mlecznych (szczególnie wysokowydajnych) dość dobrze rozpoznanym schorzeniem jest kwasica żwacza.  Rzadziej natomiast omawiane choroby u krów mlecznych to na przykład zasadowica (alkaloza) żwacza. 

Choroby u krów mlecznych nie są czymś niezwykłym.

Zasadowica występuje, gdy pH treści przedżołądków wzrasta powyżej 7,0 (optimum wynosi 6,2–6,8). Przyczyny tego zaburzenia są zdecydowanie natury żywieniowej. Powoduje ją nadmiar łatwo rozkładanego w żwaczu białka paszowego w połączeniu z niedostępną równocześnie energią pochodzącą ze żwaczowej fermentacji cukrów. Odpowiednia synchronizacja dostępności fermentowanych w przedżołądkach węglowodanów i degradowanego białka jest jednym z ważniejszych wyróżników właściwego układania dawek pokarmowych dla przeżuwaczy – problemu niewystępującego w żywieniu zwierząt monogastrycznych (świń, drobiu).

Zasadowica występuje, gdy pH treści przedżołądków wzrasta powyżej 7,0 (optimum wynosi 6,2–6,8).

Choroby u krów mlecznych – co trzeba wiedzieć?

Kiedy wystąpi wyraźny nadmiar łatwo rozkładanego białka, przy jednoczesnym niedoborze dostępnej energii, w płynie żwacza następuje wzrost koncentracji amoniaku (NH3), któremu towarzyszy podwyższenie pH. Stan ten rodzi wiele niekorzystnych konsekwencji. Po pierwsze amoniak, który nie może zostać wykorzystany do syntezy białka bakteryjnego (mikroorganizmy nie namnażają się, bo nie mają z czego czerpać energii i brakuje im szkieletów węglowych do tworzenia własnych aminokwasów), ulega, na drodze transportu biernego (dyfuzji) przez ściany żwacza, wchłonięciu do krwiobiegu i podtruwa organizm krowy. Organem, który prowadzi detoksykację amoniaku poprzez jego zamianę na znacznie mniej groźny mocznik, jest wątroba. Nadmiar NH3 bardzo jednak obciąża ten organ, a przy bardzo dużym zatruciu może nawet dojść do jej trwałego uszkodzenia i śmierci organizmu. Dzieje się tak w wyjątkowych przypadkach, najczęściej przy wadliwym stosowaniu w żywieniu syntetycznych dodatków białkowych, np. mocznika. Zasady prawidłowego ich użycia zebrano w tab. 1.

Zasady stosowania syntetycznych dodatków białkowych.

Zaburzenia stanu równowagi

Zbytnie zalkalizowanie środowiska sprzyja namnażaniu się bakterii gnilnych, produkujących toksyny zabijające inne bakterie i uszkadzające komórki ścian całego przewodu pokarmowego.

Następną konsekwencją zasadowicy jest zaburzenie stanu równowagi w populacji mikroorganizmów żwacza. Zbytnie zalkalizowanie środowiska sprzyja namnażaniu się bakterii gnilnych, produkujących toksyny zabijające inne bakterie i uszkadzające komórki ścian całego przewodu pokarmowego. Wywołuje to niestrawność, atonię żwacza, wzdęcia, biegunkę lub obstrukcję. W rezultacie krowy przestają jeść, są ogólnie osłabione, osowiałe, mleczność spada, oddychają nieregularnie, wykazują tętno niemiarowe. Funkcje narządu rozrodczego ulegają osłabieniu – parametry płodności w stadach objętych alkalozą wyraźnie się obniżają. Płyn żwacza nabiera ciemnego koloru i zapachu amoniaku, śluzówka żwacza i jelit staje się przekrwiona i obrzękła. W obrazie anatomopatologicznym (sekcyjnym) obserwowane jest zwyrodnienie wątroby, obecne są też często wybroczyny w nerkach.

Przyczyny wystąpienia alkalozy

Obok niewłaściwego wykorzystania syntetycznych związków białkowych innymi przyczynami alkalozy żwacza (najczęściej o objawach podklinicznych, mniej groźnych dla życia, ale również szkodzących zdrowiu i wydajności) są:

• nadmiar całkowitego białka ogólnego dawki (powyżej 18% w s.m.),
• nadmiar ługów (powyżej 40 g/dz.),
• wprowadzenie do diety pasz nadgniłych (źle zakonserwowane kiszonki),
• żywienie oparte na monodiecie z lucerny (pastwisko, zielonka). Miernikiem takich stanów jest nadmiar mocznika w mleku (powyżej 300 mg/l).

Takie mleko charakteryzuje się niższą kwasowością, co może być przyczyną wydłużenia czasu jego krzepnięcia i na pewno pogarsza przydatność mleka w przetwórstwie (np. w czasie produkcji serów).

Nie przesadzaj z nawożeniem!

Szczególnym przypadkiem związanym z wystąpieniem zasadowicy żwacza jest skarmianie przenawożonych azotem lub gnojowicą zielonek. W skład związków białkowych takich pasz wchodzą również alkaliczne azotany (NO3-). Jeśli ich poziom przekroczy 0,5% s.m. paszy, może dojść do bezpośredniego zatrucia, o tyle niebezpiecznego, że wiążącego się z zablo

Choroby u krów mlecznych czasami powodują inne schorzenia – zasadowica może doprowadzić do utraty łaknienia u krów.

kowaniem hemoglobiny (tworzenia tzw. methemoglobiny, na stale utlenionej formy, niezdolnej oddawać tlenu w narządach docelowych) i niedotlenieniem całego organizmu. Warto wiedzieć, że tak naprawdę związkami blokującymi hemoglobinę są azotyny (NO2-), które powstają u przeżuwaczy z azotanów w żwaczu – z tego powodu ta grupa zwierząt jest szczególnie narażona na ten rodzaj zatrucia.

Należy również nadmienić, że subkliniczna zasadowica jest wyjątkowo niekorzystna dla krów zasuszonych, gdyż obniża zdolności organizmu do mobilizacji podstawowych makropierwiastków – krowy w tym stanie są więc narażone w większym stopniu na hypokalcemię, hypofosfatemię i hypomagnezemię (obniżone poziomy w surowicy krwi Ca, P i Mg), a w następstwie na porażenie poporodowe (gorączkę mleczną).

Należy również nadmienić, że subkliniczna zasadowica jest wyjątkowo niekorzystna dla krów zasuszonych

Jak leczyć alkalozę żwacza?

W przypadku wystąpienia zdiagnozowanej alkalozy żwacza można zastosować zabiegi lecznicze, szybko poprawiające stan zdrowia krowy. Należą do nich lewarowanie treści żwacza, wlewki dożwaczowe 1–3% roztworu kwasu octowego w ilości 10–15 l lub 50–70 ml kwasu mlekowego rozpuszczonego w 5–10 l wody. W lżejszych formach można podać 200–400 ml melasy lub 300–500 g sacharozy zmieszanych z 5 l wody (cukry szybko fermentujące powodują zwiększenie ilości kwasów zakwaszających środowisko żwacza oraz stanowią źródło energii i łańcuchów węglowych do syntezy białka bakterii). Na rysunku poniżej schematycznie przedstawiono  przebieg  zjawiska  zasadowicy żwacza.

Skąd bierze się zasadowica żwacza?

Materiał pochodzi z czasopisma „Trouw i My”.