Jak prawidłowo dbać o knury?

Knury w znacznie większym stopniu niż lochy wpływają na wyniki hodowlane i produkcyjne. Wynika to z tego, że pozostawiają po sobie o wiele więcej potomstwa. Inseminując w ciągu roku nasieniem knura kilka tysięcy loch, uzyskujemy kilkanaście tysięcy prosiąt. Warto jednak pamiętać, że knur i jakość jego nasienia ma także wpływ na poziom cech plennych osiąganych przez stado. O produktywności decydują przede wszystkim uwarunkowania genetyczne i szeroko pojęte środowisko. Należy zatem zadbać o odpowiednie warunki utrzymania, prawidłowe żywienie i racjonalne użytkowanie rozpłodowe. O czym musimy pamiętać?

Knury powinny być utrzymywane w pojedynczych kojcach. Powierzchnia kojca przypadająca na dorosłego osobnika, powinna wynosić przynajmniej 6 m², a jeśli kojec jest miejscem, w którym odbywa się krycie – nawet 10 m². Pomieszczenie, w którym utrzymuje się knury, musi zapewniać dostateczną ilość światła dostępnego ok. 12 godz./dobę. Istotne jest zapewnienie w nim dobrej wentylacji, tak by w okresie zimowym wymiana powietrza wynosiła 20 m³, natomiast w okresie letnim ok. 100 m³. W okresie letnim bardzo ważnym jest także utrzymanie temperatury poniżej 25°C, natomiast wilgotność względna powinna wynosić ok. 70%. Kojec powinien być ponadto dezynfekowany 3–4 razy w roku.

W jakich kojcach należy trzymać knury?

Należy baczną uwagę zwracać na rodzaj podłoża w kojcu, bowiem stan kończyn rozpłodnika zależy w dużej mierze od jego jakości. W codziennym utrzymaniu, a zwłaszcza przy kryciu, istotna jest  powierzchnia, która powinna być gładka i nieśliska, szczególnie w systemie bezściołowym. Uważa się, że wybór ściołowego systemu utrzymania wpływa istotnie na jakość nasienia. Twierdzi się, że jakość nasienia knurów utrzymywanych w systemie ściołowym w porównaniu ze zwierzętami utrzymywanymi bez ściółki jest wyższa.

Musimy wziąć pod uwagę, że knury są bardzo wrażliwe na stres termiczny. W przeciwieństwie do loch, wpływ stresu na zdolności reprodukcyjne knura nie ujawnia się jednak natychmiast!

Trzeba także pamiętać, że pomieszczenie powinno być odpowiednio oświetlone, najlepiej światłem naturalnym. Według norm 1 m² okna powinien przypadać na nie więcej niż 20m² posadzki. Przy ograniczonym dostępie do światła naturalnego należy zapewnić oświetlenie sztuczne o mocy 40 luksów przez 8 godz./dobę. Knury muszą mieć też zapewnione odpowiednie warunki sanitarne oraz właściwe usytuowanie i wyposażenie kojca. Zwierzęciu należy umożliwić obracanie się, słuchanie, wąchanie i kontakt z innymi świniami.

Temperatura, w jakiej najlepiej czują się rozpłodniki, mieści się w przedziale 12–20°C. Niższa temperatura przy obfitym ścieleniu i małej wilgotności nie jest tak szkodliwa, jak temperatury przekraczające górną granicę strefy komfortu termicznego. Musimy wziąć pod uwagę, że knury są bardzo wrażliwe na stres termiczny. Zwiększa się wtedy ilość anormalnych plemników, spada ich ruchliwość, zmniejsza się objętość ejakulatu. W przeciwieństwie do loch, wpływ stresu na zdolności reprodukcyjne knura nie ujawnia się jednak natychmiast! Gorsza jakość nasienia pojawia się po ok. 2 tygodniach od wystąpienia upałów. Ponadto spadek poziomu testosteronu wpływa na obniżenie libido rozpłodnika. Przyczyną upadków knurów są jest również niewydolności krążenia. Wilgotność maksymalna w pomieszczeniach dla knura nie powinna przekraczać 85%. Odpowiednia temperatura i wilgotność jest zasługą sprawnie działająca wentylacja. Kojec knura powinien być dodatkowo wyposażony w wybieg. Ponadto należy pamiętać, aby lokalizacja kojca nie narażała rozpłodnika na różnego rodzaju czynniki stresotwórcze (hałas, obecność innego samca itp.). Czynniki te mogą wpływać na agresywne zachowanie knura, a także na jego zdolność do skutecznego krycia.

Prawidłowe żywienie knurów powinno zapewnić utrzymanie ich w dobrej kondycji rozpłodowej oraz zapewnić uzyskiwanie wysokiej jakości nasienia przez odpowiednio długi okres użytkowania.

Jak żywić knury?

Prawidłowe żywienie knurów powinno z jednej strony umożliwić ujawnienie całego posiadanego potencjału genetycznego, a z drugiej strony zagwarantować właściwy rozwój i pełne wykorzystanie knurów podczas ich użytkowania. Komponując własne mieszanki żywieniowe dla knurów bądź kupując gotowe, należy pamiętać o tym, aby zawierały wysoki poziom aminokwasów egzogennych, a w szczególności lizyny oraz metioniny. Optymalny poziom aminokwasów wpływa korzystnie na dojrzewanie płciowe, stymuluje zachowanie seksualne knura i warunkuje jakość ejakulatu. Mieszanka paszowa oprócz odpowiedniej dla wieku i intensywności użytkowania zawartości aminokwasów, powinna również zawierać właściwy zestaw witamin (A, D, E) i mikroelementów, takich jak: wapń, fosfor, sód, cynk, mangan i selen. Niedobór witaminy A prowadzi do zmniejszenia popędu płciowego, obniżenia liczby i ruchliwości plemników oraz częstszego ich zwyrodnienia. Częstym objawem niedoboru tej witaminy jest również degeneracja nabłonka kanalików nasiennych, może również dochodzić do zaniku jąder i dodatkowych gruczołów płciowych. Niedobór manganu i cynku doprowadzi z kolei do obniżenia popędu płciowego, a w konsekwencji może powodować choroby zwyrodnieniowe jąder. Dlatego poziom witamin, makro- i mikroelementów ma bardzo istotny wpływ na produkcyjność knura.

Zalecanym komponentem mieszanek paszowych dla knurów jest owies, który zawiera najwięcej włókna (a także tłuszczu i witaminy E) spośród wszystkich zbóż.

Prawidłowe żywienie knurów powinno zapewnić utrzymanie ich w dobrej kondycji rozpłodowej oraz zapewnić uzyskiwanie wysokiej jakości nasienia przez odpowiednio długi okres użytkowania. Zatuczone knury są bardziej narażone na schorzenia układu kostnego oraz urazy. Zwyrodnieniom stawów biodrowych, skokowych i kolanowych można zapobiegać, optymalizując dawki pokarmowe. W ten sposób można kontrolować tempo wzrostu i znacznie wydłużyć czas eksploatacji rozpłodowej knura. Bilansując jego dawkę pokarmową, należy uwzględnić m.in.:

• intensywność eksploatacji,
• libido osobnika,
• jakość i ilość nasienia,
• warunki środowiskowe, w których przebywa.

Mieszanka dla knurów powinna zawierać od 5 do 7% włókna. Jego niedobór powoduje uczucie głodu i zmniejsza efektywność procesów trawiennych, nadmiar powoduje natomiast mniejsze pobranie paszy i utrudnia wykorzystanie innych składników pokarmowych. Dlatego zalecanym komponentem mieszanek paszowych dla knurów jest owies, który zawiera najwięcej włókna (a także tłuszczu i witaminy E) spośród wszystkich zbóż. Dawka pokarmowa dla dorosłego knura powinna wynosić ok. 3 kg mieszanki podawanej jednorazowo lub w 2 odpasach w postaci suchej lub papki. Nie należy przy tym zapominać o zainstalowaniu poideł w celu zapewnieniu stałego dostępu do wody. Dawka pokarmowa dla knura może zostać zwiększona w zależności od ilości kryć, pogorszenia kondycji czy wyraźnego spadku temperatury w otoczeniu.

Knury, wbrew pozorom, są w gospodarstwie hodowlanym ważniejsze od loch. Inseminując bowiem w ciągu roku nasieniem knura kilka tysięcy loch, uzyskujemy kilkanaście tysięcy prosiąt.

Materiał genetyczny

Wykorzystanie potencjału genetycznego i maksymalne wykorzystanie produkcyjności knura będzie zależało od jego eksploatacji. W zależności od wieku, knur powinien być używany do krycia bądź pobierania nasienia – młode knury rzadziej (1–2 razy w tygodniu), starsze częściej (do 3 razy w tygodniu). Intensywniejsze eksploatowanie może prowadzić do niechęci do krycia, czy pogorszenia jakości nasienia. Wyjątek stanowią pobudliwe samce. Nasienie może być pobierane z ręki bądź przy użyciu fantomu. Wykorzystywane jest ono później przy zabiegu sztucznej inseminacji. Krycie naturalne jest rzadziej stosowane ze względu na możliwe przenoszenie chorób drogą płciową oraz mniejszą wydajność. Jeden ejakulat przypada na krytą lochę, w przypadku sztucznego zapłodnienia z jednej próbki pobranego nasienia można zainseminować kilka loch. Zbyt częste użytkowanie knurów bądź niewłaściwe warunki ich utrzymania mogą prowadzić do obniżenia bądź nawet zahamowania popędu płciowego. Pamiętajmy, że knurki młode osiągają dojrzałość płciową w wieku 5–6, miesięcy jednak ich nasienie nie jest w pełni wartościowe. Wzrost jakości nasienia przypada na 6–7 miesiąc i wtedy powoli wprowadzamy je do krycia (patrz tab. 1).

Dbanie o warunki utrzymania oraz zdrowie knurów jest bardzo ważne. Złe utrzymanie prowadzi m.in. do chorób, których leczenie jest bardzo kosztowne. Choroby stanowią jeden z ważniejszych czynników ograniczających pełną realizację potencjału genetycznego zwierzęcia. Dla hodowców zdrowe knury oznaczają niższe koszty, a przy tym większą przewidywalność wydajności ich systemu hodowlanego. Produkcyjność knura można interpretować w kontekście ciągłej podaży ejakulatu o określonej specyfikacji. Tak jak w produkcji materiałowej, powinno się regularnie oceniać standard produktu. W tym celu zaleca się regularne monitorowanie jakości ejakulatu rozpłodników. W praktyce hodowlanej najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest wykonywanie tych badań np. raz na kwartał. Trzeba również pamiętać, że ejakulat kwalifikuje się do rozrzedzania, jeżeli liczba plemników niezmienionych morfologicznie jest nie mniejsza niż 80%. Nie powinno dopuszczać się do dalszej „obróbki” ejakulatów, w których liczba wad głównych przekracza 5%. Bardzo ważne jest też, aby oprócz oceny morfologicznej nasienia, przeprowadzić również badanie bakteriologiczne. Zanieczyszczenie ejakulatów mikroorganizmami związane jest z higieną utrzymania knurów oraz procesu pobierania nasienia. Systematyczne wykonywanie badań morfologicznych nasienia pozwala na planowanie i osiąganie optymalnych wyników rozrodu oraz umożliwia wychwycenie zaburzeń w początkowej fazie, ustalenie przyczyn i ich ewentualne wyeliminowanie.

Bioasekuracja polega na utrzymaniu jak najwyższego statusu zdrowotnego, zakładając, że nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wszystkich patogenów ze stada.

Bioasekuracja

W stadzie świń, bez względu na skalę produkcji, rolnik powinien opracować i realizować przynajmniej w podstawowym zakresie program bioasekuracji. W dużym skrócie program taki polega na utrzymaniu jak najwyższego statusu zdrowotnego, zakładając, że nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wszystkich patogenów ze stada. Niektóre zarazki chorobotwórcze powinny być jednak eliminowane, ponieważ produkcyjność zakażonego stada jest obniżona. W efektywnym planie bioasekuracji należy uwzględnić sukcesywne prowadzenie remontu, czyli brakowanie knurów i kupowanie młodych osobników. W przypadku zakupu knurków należy pamiętać, iż potrzebują one czasu do adaptacji. Ma to uchronić je przed chorobą lub kontrolowanym zakażeniem. Pominięcie aklimatyzacji przez knura może skutkować np. obniżonym libido. Po wcześniejszym okresie kwarantanny (minimum po 4 tygodniach) rozpoczyna się okres aklimatyzacji (adaptacji). Czas aklimatyzacji zwierząt hodowlanych jest uzależniony od poziomu zdrowotności nowego stada w porównaniu ze stadem pochodzenia knurków. Okres ten powinien trwać przynajmniej 3 tygodnie (najlepiej 6 tygodni) i może rozpocząć się już w czasie kwarantanny, najlepiej dopiero po 4 tygodniach. Powinien odbywać się pod nadzorem lekarza weterynarii. Celem jest kontrolowane przystosowywania się nowo wprowadzanych knurków do warunków zdrowotnych gospodarstwa, czyli do zespołu charakterystycznych czynników zakaźnych gospodarstwa, przeciwko którym nie mają one odporności. W tym czasie wytwarzają się przeciwciała, chroniące zwierzęta przed chorobami występującymi w stadzie. Pozwala to również na adaptację do nowych warunków środowiskowych (żywienie i technologia w obiekcie). Pamiętajmy, że w zakresie weterynaryjnych działań powinny być zastosowane:

• immunoprofilaktyka (szczepienia),
• chemioprofilaktyka (podawanie antybiotyków),
• podawanie świeżego kału (od odsadzonych prosiąt lub warchlaków),
• kontakt bezpośredni ze zwierzętami ze stada „gospodarzy”.

Należy też pamiętać, że knur jest indywidualistą, każdy jest inny i trzeba go poznać, obserwować, diagnozując jego upodobania i przyzwyczajenia. Wtedy zmiany w zachowaniu, pogorszenie kondycji i inne sygnały świadczące o pogorszeniu zdrowia zwierzęcia będą łatwo zauważalne, co pozwoli na szybką reakcję. Ponadto wiedza, co sprawia zwierzęciu przyjemność, a czego zwierzę nie lubi, może wpływać na jego ogólny dobrostan i samopoczucie.

Zobacz także:

• Mieszanie zbóż na pasze dla trzody chlewnej: co brać pod uwagę?
• Stacja paszowa a kojce blokujące: co wybrać?
• Wymarzona chlewnia: czy da się zarobić na świnkach?