Dobra pszenica ozima. Jak wybrać najlepszą odmianę?

fot. Małgorzata Srebro

Jednym z najczęściej wybieranych gatunków roślin uprawnych jest pszenica ozima. Jak wybrać najlepszą odmianę? Aby dokonać właściwego wyboru trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie: jakie cechy powinna mieć dobra pszenica ozima? 

Powierzchnia uprawy pszenicy ozimej w naszym kraju to 2 mln ha (wg. danych GUS). Zboże to jest podstawowym surowcem w przemyśle młynarsko-piekarskim. Ziarno jest wykorzystywane również na paszę oraz w mniejszym stopniu na inne cele konsumpcyjne. Duża część wyprodukowanego w Polsce ziarna pszenicy ozimej trafia także do innych krajów. Aby uprawa tego zboża przyniosła rolnikowi satysfakcję i pieniądze, trzeba dokładnie przeanalizować charakterystykę różnych odmian i wybrać tę najlepszą. Obecnie (stan z dn.30 kwietnia 2021) w Krajowym Rejestrze znajduje się 129 odmian pszenicy zwyczajnej ozimej. Ponadto, stosunkowo duże znaczenie mają odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) – jest więc w czym wybierać. Przy wyborze producent powinien zwrócić szczególną uwagę na takie cechy odmiany jak:

• grupa technologiczna,
• wysokość plonowania,
• zimotrwałość,
• wysokość roślin,
• odporność na choroby oraz inne cechy specjalne.

Dobra pszenica ozima, czyli jaka?

Właściwości technologiczne

W zależności od zastosowania, pszenicę zalicza się do różnych grup technologicznych. Odmiany zaliczane do grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba (odmiany chlebowe), zaś do grupy C zaliczane są odmiany z przeznaczeniem na paszę. W Krajowym Rejestrze znajdziemy jedną odmianę z grupy E – elitarne chlebowe, 50 – jakościowe chlebowe (A), 59 – chlebowe (B) i 15 – pastewne (C). W rejestrze znajdują się również 4 odmiany regionalne – naturalnie przystosowane do lokalnych warunków, rejestrowane głównie w celu zachowania bioróżnorodności.

Wysokość plonu

Aby zdecydować, jaka pszenica ozima okaże się dobra, trzeba zwrócić uwagę na potencjał plonotwórczy danej odmiany. Na uzyskanie wysokiego plonu ma wpływ wiele czynników. Do ważniejszych z nich należą: kompleks glebowy, stanowisko w płodozmianie, poziom ochrony i nawożenie. To, która odmiana ma naturalną zdolność do wydania dużego plonu ziarna można stwierdzić po przebadaniu wielu odmian w tych samych warunkach glebowo – klimatycznych przy tym samym programie ochrony chemicznej oraz jednakowym poziomie nawożenia. Doświadczenia takie są zakładane w Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian, należących do COBORU i umiejscowione w każdym województwie. Przynajmniej raz w roku (zazwyczaj w czerwcu) odbywają się Dni Otwarte w tych Stacjach. Można wtedy zobaczyć poletka doświadczalne z poszczególnymi odmianami (kilkadziesiąt odmian) i dopytać na miejscu o charakterystykę danej odmiany. Na podstawie wyników z tych doświadczeń powstają Listy Opisowe badanych odmian. Tak sporządzona, obiektywna charakterystyka zgłoszonych do badań odmian zawiera w swym opisie również potencjał plonotwórczy danej odmiany.

Zimotrwałość

Spośród wielu cech, które należy brać pod uwagę decydując która odmiana pszenica ozima jest dobra, zimotrwałość jest jedną z najważniejszych. W ostatnich latach nie zdarzają się mroźne zimy. Nawet ta ostatnia 2020/2021 mimo że miała dni z temperaturami poniżej 20^oC, nie wyrządziła większych szkód. Stało się tak gdyż okrywa śnieżna chroniła oziminy. Jednakże raz na jakiś czas zdarzają się zimy bezśnieżne i wówczas jest duże ryzyko wymarznięcia roślin. Ostatnie takie zjawiska wystąpiły w sezonach 2011/2012 oraz 2015/2016. Niejednokrotnie w przypadku zasiewów odmianami wrażliwymi na mrozy, plantacje pszenicy ozimej musiały zostać zaorane. Problem dotyczy szczególnie odmian wybranych do uprawy ze Wspólnotowego katalogu odmian rolniczych (CCA), i tych, które nie były przebadane w naszych warunkach klimatycznych. Rolnik włączając takie odmiany do uprawy musi mieć świadomość ewentualnego zagrożenia wymarznięciem.

Odporność na wyleganie

Wysokość roślin to cecha, która również ma wpływ na powodzenie uprawy pszenicy ozimej. W ciągu ostatnich lat bardzo niekorzystnym zjawiskiem dla zasiewów zbóż stają się gwałtowne burze z ulewnym deszczem. Jeśli takie warunki pogodowe wystąpią tuż przed zbiorami zbóż, wówczas możemy spodziewać się znacznej obniżki plonów, spowodowanej utrudnionym zbiorem. Właśnie taka aura towarzyszyła rolnikom w czasie tegorocznych żniw na terenie Polski południowej. Czasami (w skrajnych przypadkach) po długotrwałych opadach deszczu zboże mogą zacząć przerastać chwasty a ziarno w kłosach może się okazać porośnięte. Wówczas trzeba się liczyć z gorszą jakością pozyskanego ziarna, a tym samym niższym wynikiem finansowym. Aby nie dopuścić do takich sytuacji, rolnik wybierając odmianę do uprawy pszenicy ozimej, powinien zwrócić uwagę także na wysokość roślin i ich skłonność do wylegania.

Dobra pszenica ozima jest odporna na choroby

Znajomość  wrażliwości poszczególnych odmian na choroby, pozwala na wybór właściwego programu ochrony roślin. Na pszenicy ozimej powszechnie występuje septorioza liści. Stosunkowo często obserwuje się także rdzę brunatną oraz mączniaka prawdziwego i brunatną plamistość liści. Rzadziej występuje septorioza plew i fuzarioza kłosów. Sporadycznie można stwierdzić kompleks chorób podstawy źdźbła. Przy wyborze dobrej odmiany pszenicy ozimej szczególną uwagę należy zwrócić na wrażliwość na rdzę żółtą i brunatną. Gdyż w przypadku tych właśnie chorób stwierdzono największe różnice odmianowe. Dodatkową pomocą dla rolnika przy podjęciu decyzji, którą odmianę pszenicy ozimej wybrać do uprawy w swoim gospodarstwie może być wizyta na poletkach doświadczalnych w Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian, właściwej dla każdego z województw.

Doświadczenia ze zbożami zostały tak założone że idąc ścieżką rolnik może ocenić z jednej strony odmiany z poziomu A1, z drugiej strony ścieżki te same odmiany na poziomie A2.  Poziom A1 to poletka na których jest prowadzona podstawowa ochrona i nawożenie roślin. Poziom A2, to ten sam zestaw odmian w uprawie intensywnej. Na podstawie wyników z tych doświadczeń można stwierdzić czy są uzasadnione większe nakłady na ochronę roślin – czy dzięki zastosowaniu tej uprawy został przekroczony próg ekonomicznej opłacalności takich zabiegów. W niektórych przypadkach okazuje się że niektóre odmiany pomimo wyższych nakładów na ochronę i nawożenie, nie reagują istotną zwyżką plonu.

Przeczytaj również: Jak wyglądają żniwa 2021? IUNG informuje o stanie upraw i zbiorach

Ościstość

W ostatnim czasie coraz większym problemem szczególnie w gospodarstwach umiejscowionych w pobliżu lasów stają się uszkodzenia przez zwierzynę. Rolnicy prześcigają się w wymyślaniu sposobów na odstraszanie dzikiej zwierzyny. Na pomoc przyszła hodowla roślin. Obecnie w Krajowym Rejestrze Odmian Roślin Rolniczych znajdują się cztery odmiany ościste pszenicy ozimej:

• Mewa,
• Ostroga,
• oraz regionalne – Ostka Grodkowicka i Ostka gruboziarnista Grodkowicka.

Barwa ziarna

Inną cechą która może być poszukiwana przez rolników jest biała barwa ziarna. Tę cechę posiadają obecnie trzy odmiany z Krajowego Rejestru, a są to odmiany: KWS Universum, Tulecka i Square Head Grodkowicka. Dodatkowo w Krajowym rejestrze znajduje się jedyna odmiana mieszańcowa pszenicy ozimej  – Hybery

Dużym ułatwieniem dla rolników w podjęciu decyzji o tym, jaka pszenica ozima jest najlepsza do uprawy mogą być Listy Odmian Zalecanych (LOZ), tworzone dla każdego województwa. Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa tworzone są na podstawie wyników doświadczeń prowadzonych w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego, systemu koordynowanego przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej we współpracy z Samorządami Województw i Izbami Rolniczymi oraz innymi podmiotami zainteresowanymi wdrażaniem postępu odmianowego do rolnictwa.

W ramach systemu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO), dla najważniejszych gatunków roślin rolniczych, prowadzi się szeroko zakrojone badania wartości gospodarczej odmian zarejestrowanych w celu bieżącej weryfikacji wyników uzyskanych w doświadczeniach rejestrowych. System badań porejestrowych pozwala sukcesywnie oceniać znaczną grupę odmian wpisanych do krajowego rejestru. I tym samym oddziaływać na powierzchnię kwalifikowanych plantacji nasiennych i areał uprawy poszczególnych odmian. Na szczególnych zasadach badaniami PDO  mogą być objęte odmiany wpisane do Wspólnotowego Katalogu Roślin Rolniczych (CCA).

Przeczytaj również: Wybór kwalifikowanego materiału siewnego pszenicy ozimej

Pszenica ozima – jaką odmianę wybrać? Podsumowanie

Wyniki uzyskane z doświadczeń  są corocznie zestawione w publikacjach. Są udostępniane rolnikom (najczęściej nieodpłatnie) w Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian właściwych dla danych województw, jak również w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego.

Wyniki doświadczeń odmianowych  w/g badań COBORU  –  średnia krajowa

fot. Krzysztof Słowiak

W publikacjach tych można znaleźć charakterystykę badanych odmian, tabelaryczne zestawienie najważniejszych cech, jak również listę odmian rekomendowanych dla danego województwa.

Decyzję jakie odmiany będą zalecane do uprawy, podejmuje Wojewódzki Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. W jego skład wchodzą przedstawiciele Władz Samorządowych, Izb Rolniczych, pracownicy Uczelni Wyższych, Hodowli Roślin, Doradztwa Rolniczego i innych Instytucji pracujących na rzecz rolnictwa. Listy Odmian Zalecanych to wykaz obiektywny, bez uwzględniania interesów którejkolwiek z firm nasiennych, wybrane dla rolników w celu uzyskania przez nich jak najlepszych wyników plonowania. W tabeli poniżej przedstawiono przykładowe  zestawienie odmian.

Przeczytaj również: Szkodniki w rzepaku jesienią

Prezentowane informacje w zakresie środków ochrony roślin zawarte w serwisie www.agrofakt.pl nie zawierają pełnej treści etykiet-instrukcji stosowania. Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.