Fuzariozy: jak im przeciwdziałać?

Wzrost areału zbóż, uproszczenia uprawy gleby i zacieśnienie płodozmianu sprzyjają rozwojowi groźnych chorób grzybowych, jakimi są fuzariozy. Czy można jednak coś zrobić, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia tej choroby na zbożach?

Kiełkujące ziarniaki pszenicy po lewej porażone przez Fusarium spp., po prawej – zdrowe

Obecnie Fusarium spp., powodującego fuzariozy, uważa się za jednego z najgroźniejszych patogenów zbóż, kukurydzy, ziemniaków, warzyw i innych roślin uprawnych na całym świecie. Grzyby z rodzaju Fusarium spp. wytwarzają liczne metabolity wtórne. Część z nich wykazuje szkodliwe działanie na organizmy ludzkie i zwierzęce – mikotoksyny. Najczęściej spotykanymi w Europie mikotoksynami w ziarnie zbóż są: deoksyniwalenol (DON), niwalenol (NIV), zearalenon (ZEA) i fumonizyny.

Mikotoksyny mogą być przyczyną wielu chorób u ludzi i zwierząt. Dostają się do organizmu po spożyciu spleśniałej żywności, przez przewód pokarmowy, przenikają przez skórę i są wdychane wraz ze skażonym powietrzem. Przy wysokim stężeniu toksyn może nastąpić silne uszkodzenie narządów wewnętrznych, co może prowadzić do ciężkich chorób klinicznych.

Z uwagi na to, że areał uprawy zbóż i kukurydzy na ziarno w naszym kraju z roku na rok wzrasta (ok. 70% całego areału uprawy), należy się liczyć z tym, że presja fuzariozy, a przede wszystkim Fusarium graminearum, stale rośnie, gdyż nieprzeorane resztki pożniwne są doskonałą pożywką dla tego pateogenu.

Co powodują grzyby z rodzaju Fusarium spp.?

Fusarium spp. na źdźbłach zbóż

Grzyby te mogą infekować rośliny we wszystkich fazach rozwojowych, m.in. powodując: zgorzel siewek, zgniliznę korzeni, zgorzel podstawy źdźbła lub łodyg, fuzariozę liści, fuzariozę kłosów zbóż i kolb kukurydzy. Dużym problemem w uprawie zbóż jest fuzarioza kłosów, która przyczynia się do znacznych strat ilościowych plonu (10–20%) oraz pogorszenia jakości ziarna i jego produktów z powodu zanieczyszczenia mikotoksynami.

Do zakażenia dochodzi poprzez zarodniki grzybów, które rozprzestrzeniają się w łanie, gdy mamy ciepłe i wilgotne lato z dużą ilością opadów. Porażenie kłosów pszenicy przez Fusarium spp. następuje podczas kwitnienia roślin i na początku dojrzałości mlecznej ziarna, gdy temperatura przekracza 20°C, przy wysokiej wilgotności powietrza (powyżej 85–90%) przez co najmniej 24–40 godzin. Zarodniki, które tworzą się na resztkach pożniwnych oraz na obumarłych dolnych liściach roślin wraz z kroplami deszczu przedostają się na górne części roślin, w tym na kłosy.

Fuzarioza kłosów pszenicy

Pierwszym objawem fuzariozy kłosów jest bielenie pojedynczych kłosków w porażonym kłosie. Następnie grzyb przerasta przez osadkę i poraża kolejne kłoski. W końcowym efekcie bieleje nawet cały kłos. Różowy lub łososiowy nalot, który pojawia się w trakcie dojrzewania zbóż, to zarodniki Fusarium spp., które pozostają na ziarniakach i stanowią potencjalne źródło zakażeń, po użyciu ich do siewu w kolejnym sezonie. Porażone ziarna pszenicy łatwo jest odróżnić od zdrowych – są przebarwione na kolor od białego do różowego, a czasami nawet karminowy. Często są także pomarszczone, słabiej wykształcone, lżejsze, mają niską zdolność kiełkowania i stanowią gorszy materiał siewny.

Należy także zdawać sobie sprawę, że Fusarium spp. jest przenoszone z materiałem siewnym i może przetrwać w nasionach co najmniej 2 lata. Poza tym porażony plon jest złym materiałem młynarskim i paszowym, gdyż może zawierać mikotoksyny. Zawartość mikotoksyn w zainfekowanym materiale roślinnym w największym stopniu zależy od czynników środowiskowych wzajemnie powiązanych z odpornością poszczególnych gatunków i odmian zbóż na ten patogen. Wystąpienie fuzariozy kłosów jest najbardziej szkodliwe dla pszenicy twardej i pszenicy zwyczajnej. W następnej kolejności można wymienić: pszenżyto, żyto, jęczmień i najmniej podatny – owies.

Metody ograniczające porażenie

Fusarium spp. na źdźbłach zbóż

1. Dobór odmian do uprawy

Wybierając odmiany pszenicy do siewu, należy zwrócić szczególną uwagę na ich odporność na fuzariozy. Dzięki temu mamy możliwość ograniczenia porażenia tymi patogenami.

2. Pochodzenie kwalifikowanego materiału siewnego

Wybierając dostawcę materiału siewnego, warto skorzystać z oferty producenta nasion wysokiej jakości. Reprodukcja kwalifikowanego materiału siewnego powinna odbywać się na polach z zachowaniem prawidłowego płodozmianu i odpowiedniej uprawy w celu minimalizowania ryzyka porażenia ziarna chorobotwórczymi patogenami (w tym odpowiedzialnymi za fuzariozy).

3. Płodozmian

Wszelkie uproszczenia w zmianowaniu prowadzą zazwyczaj do spadku zdrowotności roślin, spadku plonu oraz wzrostu zachwaszczenia na polu. Częste uprawianie po sobie zbóż oraz kukurydzy prowadzi do nadmiernego nagromadzenia się patogenów w glebie. Głównie jest to Fusarium graminearum, które rozwija się na resztkach pożniwnych kukurydzy i zbóż.

Fusarium spp. na kolbach kukurydzy

Uproszczenia uprawy (zaniechanie orki, siew bezpośredni lub w mulcz) powodują zwiększenie namnażania się i zarodnikowania chorobotwórczych patogenów na resztkach pożniwnych, które zalegają na powierzchni gleby.

Skutecznym sposobem eliminacji wystąpienia fuzariozy jest:

• przełamywanie płodozmianu zbożowego i kukurydzianego roślinami strączkowymi, takimi jak bobik, groch, łubin;
• tradycyjny system uprawy roli (orka przykrywająca resztki pożniwne);
• wapnowanie resztek pożniwnych przed ich przyoraniem (przyspieszenie mineralizacji słomy i zmniejszenie ilości pożywki dla patogenów grzybowych);
• używanie kwalifikowanego materiału siewnego wolnego od fuzariozy;
• zwalczanie szkodników, które mogą przenosić patogeny chorobotwórcze lub uszkadzać rośliny, przez co ułatwiają infekcje.

4. Ochrona fungicydowa

Ochrona kłosów przed infekcją fuzarioz nie jest łatwa, ponieważ trudno stwierdzić, kiedy wystąpi odpowiedni termin zastosowania fungicydu. Duża zmienność grzybów z rodzaju Fusarium spp. sprawia, że są dość trudne w zwalczeniu. Skuteczność fungicydów w ich zwalczaniu wynosi maksymalnie 70%, jednak bardzo często jest to zaledwie 40%.

5. Magazynowanie

Bardzo istotne jest kontrolowanie wilgotności i temperatury ziarna podczas jego przechowywania. Zbyt wysoka wilgotność (powyżej 14%) powoduje bowiem zagrzewanie się ziarna, przez co dochodzi do szybkiego rozwoju szkodliwych grzybów, które wytwarzają trujące mikotoksyny. Dlatego tak istotne jest kontrolowanie warunków przechowywania plonów.

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła – po lewej zdrowe, po prawej porażone rośliny

Na koniec należy podkreślić, że pojawienie się mikotoksyn w procesie produkcji rolnej jest czynnikiem degradującym jakość uzyskanego plonu. Dlatego stosując szereg pojedynczych zabiegów, które ograniczają porażenie chorobami fuzaryjnymi, możemy w znaczny sposób zmniejszyć zawartość mikotoksyn w płodach rolnych i uzyskać zdrowy plon.

opracowane na podstawie „Agroporadnika. Top Farms Nasiona”, nr 9/2015

***

Skutki fuzariozy na poszczególnych uprawach można zobaczyć w galerii portalu AgroFoto.pl.

Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!