Jak uprawiać groch siewny? Wszystko co trzeba wiedzieć

fot. Paweł Hulanicki

Groch siewny, spośród wszystkich gatunków roślin bobowatych grubonasiennych (strączkowych) uprawianych w Polsce, zajmuje pierwsze miejsce pod względem areału uprawy. W 2020 roku areał uprawy wyniósł 53 tys. ha. Groch jest też najbardziej uniwersalną krajową rośliną wysokobiałkową. Jest wykorzystywany zarówno na cele konsumpcyjne jak i paszowe.

Doświadczenia polowe prowadzone przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) wskazują, że uzyskiwany plon nasion odmian konsumpcyjnych waha się od 4,8 do 5,0 t∙ha^-1, a pastewnych od 3,7 do 4,0 t∙ha^-1. Jednocześnie wykorzystanie przez rolników – producentów potencjału plonotwórczego wynosi dla odmian konsumpcyjnych 47%, a dla odmian pastewnych 55%. Jaki z tego wypływa ogólny wniosek? Ano taki, że rolnik wykorzystuje najczęściej w praktyce około 50% możliwości plonotwórczych wybranej odmiany hodowlanej grochu.

Aby możliwie jak najlepiej wykorzystać potencjał plonotwórczy grochu warto przeanalizować te elementy, które w dużym stopniu decydują o powodzeniu uprawy.

Wybór pola w gospodarstwie

Właściwy wybór pola do uprawy grochu siewnego na nasiona jest ściśle uzależniony od swoistych cech botaniczno-rolniczych konkretnej odmiany hodowlanej. Jest jednym z kluczowych elementów, który od samego początku decyduje o prawidłowym wzroście i rozwoju roślin. W konsekwencji o wielkości wytworzonego plonu nasion. Typowe odmiany konsumpcyjne grochu (białokwitnące) wymagają znacznie lepszych stanowisk niż odmiany pastewne białokwitnące (tzw. grochopeluszki), a zwłaszcza barwniekwitnące (tzw. peluszki).

W związku z tym zasiewy odmian konsumpcyjnych grochu należy zaplanować na polach niezakamienionych i o możliwie najbardziej wyrównanej powierzchni. Ponadto wolnych od wieloletnich chwastów. Jak również charakteryzujących się zwięzłymi glebami należącymi do kompleksów:

1. pszennego bardzo dobrego (1),
2. pszennego dobrego (2),
3. żytniego bardzo dobrego (4),
4. zbożowo-pastewnego mocnego (8)
5. i pszennego górskiego (10), klasy bonitacyjnej I-IIIa.

Jakie gleby pod uprawę grochu?

Odmiany pastewne grochu najlepiej wysiewać na średniozwięzłych glebach, należących do kompleksów:

• pszennego wadliwego (3),
• żytniego dobrego (5)
• i żytniego słabego (6), klasy bonitacyjnej IIIb, IVa i IVb.

Ewentualne decyzje dotyczące uprawy odmian pastewnych na nasiona na lekkich glebach, klasy V, powinny być podejmowane ze szczególną rozwagą. Są one obarczone bardzo dużym ryzykiem braku ekonomicznej opłacalności, w przypadku wystąpienia już niewielkich niedoborów opadów i/lub ich niekorzystnego rozkładu w okresie wegetacji roślin. Jak pokazuje praktyka uzyskiwane wówczas plony nasion nie pokrywają często kosztów bezpośrednich poniesionych na prowadzenie plantacji grochu siewnego.

Na zdjęciu system korzeniowy grochu Salamanca. Odmiana ta ma średnie wymagania glebowe

fot. Paweł Hulanicki

Jaki odczyn gleby do uprawy grochu?

Gleby na polach przeznaczonych do uprawy grochu siewnego powinny charakteryzować się uregulowanymi stosunkami powietrzno-wodnymi. Istotna jest wysoka zawartość próchnicy oraz wapnia i odczyn zbliżony do obojętnego (pH 6,6-7,2).

Nie należy lokalizować plantacji grochu na glebach zimnych, zlewnych, o wysokim poziomie wód gruntowych (50-60 cm). Jak też o odczynie kwaśnym, okresowo zalewanych lub okresowo zbyt suchych. Na glebach o odczynie kwaśnym (pH 4,6-5,5) nadmiar wolnych jonów glinu i manganu powoduje zahamowanie wzrostu systemu korzeniowego, brak włośników. Ogranicza lub wręcz uniemożliwia prawidłowy rozwój bakterii brodawkowych (Rhizobium leguminosarum bv. viceae) odpowiedzialnych za symbiotyczne wiązanie wolnego azotu z powietrza.

Zbyt niski odczyn gleby (pH poniżej 5,6) uniemożliwia w praktyce pełne wykorzystanie potencjału plonotwórczego wybranej do uprawy odmiany hodowlanej grochu.

Groch siewny ma duże wymagania pod względem odczynu gleby i dostępności jonów wapnia w roztworze glebowym, dlatego zalecane dawki CaO w zależności od kompleksu glebowego i potrzeb wapnowania kształtują się w szerokich granicach od 1,0 do 4,5 tony na 1 hektar. W razie potrzeby wapnowanie gleby nalży wykonać bezpośrednio po zbiorze przedplonu lub wcześniej pod inne gatunki w zmianowaniu.

Stanowisko w zmianowaniu

W płodozmianach większości polskich gospodarstw zdecydowanie przeważają rośliny typowo towarowe jak pszenica i rzepak, co ma swoje bezpośrednie ekonomiczne uzasadnienie w praktyce. Jednak obowiązujące rolników przepisy przewidują spełnienie wymogów bioróżnorodności i zazielenienia, a w tym kontekście uprawa grochu siewnego może być nie tylko spełnieniem prawnego wymogu ale także przynieść szereg wymiernych korzyści ekonomiczno-organizacyjnych.

Uprawa grochu

Aktualnie najlepszym rozwiązaniem technologicznym jest uprawa grochu siewnego po przedplonie zbożowym, po zbiorze którego wysiano niebobowaty międzyplon ścierniskowy (np. gorczycę, facelię, słonecznik), w celu powiększenia kompleksu sorpcyjnego gleby odpowiedzialnego za zaopatrzenie roślin w wodę i składniki pokarmowe.

Powyższe rozwiązanie jest szczególnie wskazane dla gospodarstw ukierunkowanych tylko i wyłącznie na produkcję roślinną, gdyż oddziałuje fitosanitarnie w odniesieniu do zmianowań wysyconych nadmiernie zbożami i poprawia bilans materii organicznej w glebie, zwłaszcza w przypadku braku dostępnych nawozów naturalnych (np. obornika).

W dalszej kolejności w zmianowaniu, ze względu na krótki okres wegetacji, groch siewny jest bardzo dobrym przedplonem na glebach zwięzłych dla pszenicy ozimej. Natomiast na glebach średniozwięzłych dla rzepaku ozimego lub jęczmienia ozimego. Dodatkowo groch siewny przyczynia się do lepszego ukorzeniania się gatunków następczych. Dzięki silnemu systemowi korzeniowemu typu palowego rozluźnia warstwę podorną, a także wprowadza do gleby znaczne ilości azotu 40-90 kg∙ha^-1.

Uprawa roli

Bezpośrednio po zbiorze przedplonu zbożowego należy uprawić glebę z użyciem np. brony talerzowej. Przede wszystkim w celu zerwania wierzchniej warstwy ścierniska, przerwania zbędnego parowania wody oraz zniszczenia występujących chwastów. Kolejno warto rozważyć wysiew międzyplonu ścierniskowego (jednogatunkowego lub mieszaniny wielogatunkowej). Wytworzona w następstwie biomasa wprowadzona do gleby poprawi jej właściwości fizyko-chemiczne.

Przeczytaj również o uprawie grochu siewnego Salamanca. To sztywna, stojąca odmiana grochu, dzięki czemu problem wylegania grochu jest zredukowany.

W gospodarstwach stosujących system płużny późną jesienią wykonuje się głęboką orkę zimową, natomiast w gospodarstwach preferujących uprawę bezpłużną gruberowanie i/lub kultywatorowanie na głębokość 25-30 cm. Wisenna uprawa roli rozpoczyna się od starannego wyrównania pola za pomocą agregatu uprawowego, którego głębokość pracy powinna być o 2-3 cm większa od planowanej głębokości siewu nasion grochu (6-8 cm). Dokładne wyrównanie pola przed siewem nie tylko ułatwi przeprowadzenie samego siewu, ale także przyczyni się do ograniczenia strat nasion podczas zbioru kombajnowego.

Nawożenie grochu

Groch siewny ma duże wymagania pod względem zasobności gleby w składniki pokarmowe. Na glebach zwięzłych i średniozwięzłych fosfor i potas można bez obaw o straty na skutek wypłukiwania wnieść jesienią, natomiast na stanowiskach lżejszych należy potas zastosować wiosną ze względu na możliwość jego szybkiego przemieszczenia z profilu glebowego. och

Na zdjęciu zwarty i bujny łan grochu Salamanca

fot. Paweł Hulanicki

Wielkość wnoszonych dawek nawozów fosforowych i potasowych zależy od przewidywanego plonu nasion grochu w danym gospodarstwie, kompleksu glebowego oraz od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie.

Zalecane dawki fosforu (P₂O₅) w uprawie grochu na nasiona wahają się w przedziale od 15 do 80 kg na 1 hektar.

Zalecane dawki potasu (K₂O) na 1 hektar w uprawie grochu na nasiona wynoszą od 20 do 135 kg.

Podstawą do podjęcia właściwej decyzji o wielkości wnoszonego nawożenia fosforowo-potasowego jest posiadanie aktualnych wyników analiz zasobności gleby w powyższe makroskładniki (np. z Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej).

Szczepienie nasion grochu

W dostępnej literaturze przedmiotu przeważa dotychczas pogląd, że groch siewny dla prawidłowego początkowego rozwoju, tj. przed nawiązaniem symbiozy z bakteriami brodawkowymi, wymaga aplikacji tzw. dawki startowej azotu w wysokości 25-30 kg∙ha^-1.

Jednak praktyka polowa wskazuje, że w przypadku stosowania przedsiewnego szczepienia mikrobiologicznego nasion dedykowaną specjalnie dla grochu szczepionką zawierającą w swym składzie bakterie Rhizobium leguminosarum bv. viceae można całkowicie zrezygnować z nawożenia azotem mineralnym bez uszczerbku dla uzyskanego plonu nasion. Przy czym aby zabieg mikrobiologicznego szczepienia nasion grochu był wysoce efektywny należy go wykonać bezpośrednio przed samym siewem, przy ograniczonym do minimum dostępie światła oraz dbając o jak najlepsze pokrycie nasion siewnych aplikowanym preparatem (np. Nitragina, Nitroflora, Nitraza). Koszt preparatu kształtuje się na poziomie 50-60 zł na 1 hektar.

Nawożenie grochu mikroelementami

W technologiach uprawy grochu siewnego na suche nasiona celowość stosowania dolistnego nawożenia mikroelementami (bor, cynk, kobalt, mangan, molibden) nie została dotychczas jednoznacznie potwierdzona.

Wyniki dotychczasowych doświadczeń ścisłych i łanowych oraz praktyka polowa wskazują z jednej strony na statystycznie istotny wzrost plonów nasion, a z drugiej podkreślają, że uzyskana nadwyżka finansowa często tylko pokryła koszty zakupu i aplikacji nawozu mikroelementowego.

Większą zasadność stosowania nawozów mikroelementowych odnotowano w uprawie grochu siewnego na zielone nasiona dla przetwórstwa spożywczego, gdzie uzyskiwany przychód za wyprodukowaną jednostkę plonu jest wyższy niż w uprawie grochu na suche nasiona.

Siew

Siew grochu powinien nastąpić bezpośrednio po rozpoczęciu wiosennych prac polowych. W południowo-zachodniej Polsce najczęściej jest to II dekada marca, a rejonie północno-wschodnim I dekada kwietnia. Niskie temperatury powietrza w okresie kiełkowania i wschodów przyczyniają się do lepszego ukorzeniania roślin. Ponadto inicjują proces jaryzacji. Jest to warunek prawidłowego przejścia grochu z fazy rozwoju wegetatywnego (formowanie pędów i liści) do fazy rozwoju generatywnego (formowanie pąków kwiatowych).

Pełne wykorzystanie potencjału plonotwórczego grochu siewnego jest możliwe przy zapewnieniu optymalnej obsady roślin na jednostce powierzchni, w oparciu o zalecenia podmiotu hodowlanego.

Wyniki dotychczasowych badań, chociaż nie zawsze są całkowicie zgodne, wskazują, że optymalny wysiew dla odmian konsumpcyjnych średnio- i długołodygowych wynosi 80–100 nasion na 1 m².  Dla krótkołodygowych i wąsolistnych – do 120 nasion na 1 m². Pastewne odmiany długołodygowe wystarczy wysiać w zagęszczeniu 75 nasion na 1 m², a odmiany o krótszych łodygach – w zagęszczeniu 100 nasion na 1 m².

Jak obliczyć ilość wysiewu ziarna grochu?

Ilość wysiewu należy wyliczać korzystając z poniższego wzoru [Sychowicz 2014].

Groch siewny – wzór na ilość wysiewu nasion

fot. agrofakt.pl

O dopłaty do zakupu nasion siewnych grochu mogą ubiegać się rolnicy, którzy stosują wysiew materiału kategorii elitarny lub kwalifikowany. Przy czym ilość wysiewu nie może być mniejsza niż 200 kg nasion na 1 hektar.

Kiełkowanie grochu

Groch kiełkuje hypogeicznie, to znaczy, że po rozwinięciu korzonka zarodkowego z nasienia nie wyciąga liścieni na powierzchnię gleby. W fazie wschodów ukazuje się nad powierzchnią gleby łodyżka nadliścieniowa ze stożkiem wzrostu i zawiązkami liści.

Kiełkowanie hypogeiczne grochu umożliwia wykonanie siewu na większą głębokość, niż gatunków bobowatych kiełkujących epigeicznie. Głębokie przykrycie nasion warunkuje nie tylko dobre wschody. Co więcej chroni kiełkujące rośliny przed ewentualnym uszkodzeniem przez herbicydy stosowane bezpośrednio po siewie. Ponadto gdy nasiona są głębiej przykryte, mogą tworzyć się korzenie przybyszowe na części łodygi znajdującej się w glebie. To z kolei ułatwia roślinom pobieranie składników pokarmowych i wody. Optymalna głębokość siewu grochu waha się od 6 do 8 cm w zależności od warunków glebowych. Na glebach lżejszych i suchszych należy wysiewać nasiona głębiej niż na zwięzłych i wilgotniejszych.

Ochrona łanu

Przecież prowadzenie integrowanej ochrony roślin grochu jest nie tylko obowiązkiem prawnym profesjonalnego producenta. To również główny czynnik warunkujący uzyskanie wysokich i stabilnych plonów nasion.

Prawidłowa ochrona łanu grochu warunkuje uzyskanie wysokich wyników produkcyjnych

fot. Paweł Hulanicki

W związku z następującymi aktualnie, na terenie całej Unii Europejskiej, zmianami dotyczącymi możliwości stosowania różnego rodzaju substancji aktywnych m.in. w uprawie grochu siewnego przy chemicznej ochronie przed agrofagami środki ochrony roślin należy dobierać według najnowszych „Zaleceń Ochrony Roślin Rolniczych” lub „Programu ochrony grochu” wydanych przez Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu i/lub korzystając z portalu Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Jak chronić groch? Informacje o tym jakimi środkami prowadzić ochronę plantacji grochu można znaleźć w ministerialnej wyszukiwarce środków ochrony roślin.

Zbiór

Niektóre odmiany hodowlane grochu siewnego mogą generować wiele trudności podczas zbioru kombajnowego. Wiąże się to z ich specyficznymi właściwościami biologicznymi i fizykochemicznymi. U części odmian wiotka łodyga sprzyja wyleganiu. Utrudnia to zbiór i przyczynia się do dużych strat ilościowych i jakościowych plonu nasion. Ponadto zbyt niskie osadzanie się strąków i/lub silne wyleganie roślin jest przyczyną strat powodowanych trudnością prowadzenia zespołu tnącego kombajnu w bliskiej odległości od powierzchni gleby. Wówczas część nieściętych roślin pozostaje na polu. Stąd nie do końca przemyślany wybór konkretnej odmiany hodowlanej grochu do siewu ma często swoje negatywne konsekwencje podczas zbioru.

Groch Salamanca jest stojącą odmianą grochu, dzięki czemu jej zbiór jest niezwykle szybki i prosty

fot. Paweł Hulanicki

Obecnie najczęściej groch zbierany jest jednoetapowo kombajnem. Zbiór rozpoczyna się, gdy 80–90% nasion jest twardych, a słoma sucha. Należy pamiętać, że duży wpływ na jakość zbioru ma odpowiednie przygotowanie kombajnu. Ściśle mówiąc, trzeba zwrócić uwagę na ustawienie minimalnej wysokości cięcia, umiejętnie wykorzystać możliwości regulacji nagarniacza przy zbiorze roślin wyległych. Znaczenie ma również zastosowanie optymalnych prędkości obrotowych bębna młócącego i wentylatora. Nie mówiąc już, że w uzasadnionych przypadkach (małe zachwaszczenie, jednokierunkowe wyleganie roślin) przydatne jest zastosowanie podnośników wyległych roślin.

Po omłocie nasiona grochu wymagają doczyszczenia i dosuszenia do 13–14% wilgotności. Należy przestrzegać zasady, że im wilgotniejsze są nasiona, tym niższa powinna być temperatura ich suszenia. Co więcej, nasiona zawierające 30% wody powinny być dosuszane w temperaturze nieprzekraczającej 30°C. Po obniżeniu wilgotności nasion do 25%, a następnie do 20%, temperatura powietrza może być podwyższona odpowiednio do 35 i 45°C. W dodatku suszenie nasion przeznaczonych na paszę nie powinno odbywać się w zbyt wysokiej temperaturze. Wówczas może nastąpić pogorszenie przyswajalności niektórych składników pokarmowych.

Ekonomika produkcji

Bez wątpienia w praktyce o wygenerowaniu w gospodarstwie nadwyżki bezpośredniej z uprawy grochu siewnego decydują trzy elementy. Po pierwsze przychód uzyskany ze sprzedaży zebranego plonu nasion. Po drugie koszty bezpośrednie poniesione na produkcję. I po trzecie uzyskane dodatkowe płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego.

Projekty inżynierskie opracowane przez dyplomantów Instytutu Agroekologii i Produkcji Roślinnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu wskazują, że w gospodarstwach rodzinnych uzyskujących plony nasion grochu siewnego na poziomie 3,5-4,3 tony z hektara, w 2020 roku, możliwe było wygenerowanie nadwyżki bezpośredniej w wysokości 2-3 tys. zł na 1 hektar, po uwzględnieniu jednolitej płatności obszarowej wynoszącej 483,79 zł, płatności do roślin strączkowych na ziarno (do pierwszych 75 ha) – 724,38 zł oraz płatności za zazielenienie wynoszącej 323,85 zł.

Jednocześnie odnotowano, że zwiększenie areału uprawy grochu siewnego w Polsce jest ściśle uzależnione od poziomu plonowania poszczególnych odmian hodowlanych. Jak również wsparcia instytucjonalnego w postaci różnego rodzaju dopłat do produkcji.

Korzyści z uprawy grochu

Ponadto zwrócono uwagę na następujące korzyści materialne i niematerialne wynikające z uprawy grochu siewnego w gospodarstwie:

• Zwiększenie zawartości materii organicznej w glebie (wprowadzone do gleby resztki pozbiorowe).
• Poprawa właściwości fizyko-chemicznych gleby. Poprawa struktury, ułatwienie podsiąku wody, napowietrzenie gleby, przemieszczenie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby do wierzchnich warstw.
• Ograniczenie występowania kompensacji chwastów (szczególnie w płodozmianach zbożowych).
• Zwiększenie aktywności mikrobiologicznej gleby, stymulacja rozwoju organizmów glebowych (np. dżdżownic).
• Pozostawienie w resztkach pozbiorowych dla roślin następczych 40-90 kg azotu, 5-25 kg fosforu, 10-60 kg potasu na 1 ha. Ograniczenie kosztów nawożenia mineralnego pod gatunek następczy.
• Poprawa zdrowotności roślin następczych (działanie fitosanitarne).
• Zwiększenie plonów ziarna / nasion gatunku następczego (od 0,5 do 1,0 tony).
• Wypełnienie obowiązku utrzymania obszarów proekologicznych w gospodarstwie (obszary EFA – zazielenienie).

prof. dr hab. Marcin Kozak, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Literatura:

• Bobrecka-Jamro D., Fordoński G., Kotecki A., Kozak M., Prusiński J., Pszczółkowska A., Szpunar-Krok E., Szukała J., 2020. Rośliny bobowate grubonasienne (strączkowe), w: Uprawa roślin. Tom III / Kotecki Andrzej (red.), ISBN 978-83-7717-342-8, ss. 19-235.
• Faligowska A., Fordoński G., Kotecki A., Kozak M., Koziara W., Malarz W., Olszewski J., Panasiewicz K., Prusiński J., Pszczólkowska A., Szukała J., Szymańska G. 2018. Rolnicza i ekonomiczna waloryzacja przedplonów strączkowych w uprawie zbóż i rzepaku. Wydawnictwo UPWr, ss.114, DOI:10.30825/1.6.2018
• Florek J., Czerwińska-Kayzer D., Jerzak M., 2012. Aktualny stan i wykorzystanie produkcji upraw roślin strączkowych. Fragm. Agron. 29(4), 45-55.
• Jasińska Z., Kotecki A., 1993. Rośliny strączkowe. PWN Warszawa.
• Podleśny J., 2005. Rośliny strączkowe w Polsce. Perspektywy uprawy i wykorzystanie nasion. Acta Agrophysica 6(1), 213-224.
• Strażyński P., Mrówczyński M., 2014. Metodyka integrowanej ochrony grochu siewnego dla producentów. IOR-PIB, Poznań.
• Sychowicz J., 2014. Uprawa grochu siewnego. MODR w Warszawie.
• Szukała J., Księżak J. 2015. Uprawa roślin strączkowych w Polsce. FAPA, Warszawa

Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!