Jak wystrzegać się zafałszowanej żywności? Rozmowa z Głównym Inspektorem JHARS
O tym, w jaki sposób producenci mogą fałszować żywność, ochronie praw konsumenta,instytucjach, które pomagają zapobiec fałszowaniu oraz jak wystrzegać się zafałszowanej żywności w imieniu agroFaktu z Andrzejem Romaniukiem, Głównym Inspektorem Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, rozmawia Beata Kozłowska.
Beata Kozłowska: Zacznijmy od podstaw: czym zajmuje się IJHARS?
Działania IJHARS obejmują przede wszystkim ochronę konsumentów i walkę z zafałszowaniami na rynku produktów żywnościowych, eliminację nieuczciwej konkurencji producenckiej oraz promocję jakości polskiej żywności.
Andrzej Romaniuk, Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych: Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych przeprowadza kontrole jakości handlowej produktów w produkcji i obrocie, w tym wywożonych za granicę, które stanowią istotny element systemu gwarantowania jakości żywności wprowadzanej do obrotu oraz bezpieczeństwa ekonomicznego konsumentów i producentów. Działania IJHARS obejmują przede wszystkim ochronę konsumentów i walkę z zafałszowaniami na rynku produktów żywnościowych, eliminację nieuczciwej konkurencji producenckiej oraz promocję jakości polskiej żywności.
Czym charakteryzuje się produkt zafałszowany?
Produkt zafałszowany to taki, w którym podano nieprawdziwe informacje dotyczące rzeczywistego składu lub właściwości produktu.
Kiedy występuje zafałszowanie?
Przyczyną fałszowania żywności jest chęć zwiększenia zysku poprzez obniżenie kosztów produkcji, zwiększenie konkurencyjności cenowej produktu, ukrycie faktycznego pochodzenia produktu lub ukrycie niewłaściwej jakości produktu, rzadziej ukrycie błędów w procesie technologicznym. Niestety skutki fałszowania żywności odczuwają zarówno konsumenci, gdyż kupują produkty niepełnowartościowe, nieautentyczne, jak i uczciwi producenci przegrywający w nieuczciwej konkurencji.
Fałszowanie żywności może polegać np. na zastąpieniu składnika produktu innym składnikiem, najczęściej tańszym, dodatku wody, braku deklaracji sposobu produkcji (np. żywność utrwalana metodami radiacyjnymi, żywność genetycznie zmodyfikowana), nieprawidłowej deklaracji składu ilościowego produktu czy nieprawdziwej deklaracji pochodzenia produktu.
Produkt zafałszowany to taki, w którym podano nieprawdziwe informacje dotyczące rzeczywistego składu lub właściwości produktu.
Czy fałszerzy żywności mogą być nieświadomi popełnianych wykroczeń?
Przedsiębiorcy dopuszczający się wprowadzenia do obrotu handlowego produktów zafałszowanych nagminnie zasłaniają się niewiedzą czy też nieznajomością przepisów prawa żywnościowego bądź przerzucają winę na podległych sobie pracowników lub partnerów biznesowych. Brak systemów gwarantujących bezpieczeństwo i jakość produktu gotowego oraz niechlujność w znakowaniu artykułów rolno-spożywczych nie zwalniają jednak producenta z odpowiedzialności za wprowadzony do obrotu produkt.
Kto w takim razie ponosi konsekwencje wprowadzenia do obrotu zafałszowanego produktu, w przypadku gdy jego powstanie stanowiło składową pracy kilku przedsiębiorstw?
Podmioty działające na rynku spożywczym zobowiązane są tak zorganizować całość procesu produkcyjnego, aby umożliwić przestrzeganie przepisów prawa żywnościowego.
Producent ponosi odpowiedzialność za jakość handlową wyprodukowanego artykułu rolno-spożywczego na każdym etapie procesu produkcyjnego, przez co należy rozumieć również paczkowanie czy znakowanie artykułów, a umowa o współpracy (np. pomiędzy producentem a podmiotem paczkującym) nie może ograniczyć, ani tym bardziej wyłączyć, odpowiedzialności jednego z podmiotów za wprowadzenie do obrotu artykułu o niewłaściwej jakości handlowej.
Podmioty działające na rynku spożywczym zobowiązane są tak zorganizować całość procesu produkcyjnego, aby umożliwić przestrzeganie przepisów prawa żywnościowego. Ustalenie w umowie cywilnoprawnej zakresu odpowiedzialności stron tej umowy może oddziaływać jedynie w sferze ich wzajemnych relacji prawnych, nie może natomiast powodować wyłączenia obowiązywania przepisów prawa publicznego.
W jaki sposób konsumenci powinni wystrzegać się produktów zafałszowanych?
Na stronie internetowej Głównego Inspektoratu JHARS w zakładce „zafałszowane artykuły rolno-spożywcze” istnieje możliwość wyszukania decyzji dotyczących zafałszowań artykułów rolno-spożywczych wydanych na podstawie art. 29 (zakaz wprowadzenia do obrotu) oraz art. 40a ust. 1 pkt 4 (nałożenie kary administracyjnej za wprowadzenie na rynek) „Ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych”. Narzędzia filtrujące pozwalają na wysortowanie informacji wg nazwy producenta, województwa, grupy technologicznej bądź podstawy prawnej.
Upublicznianie przez GIJHARS informacji dotyczących zafałszowanych artykułów rolno-spożywczych zapewnia konsumentom dostęp do rzetelnych informacji na temat artykułów rolno-spożywczych.
Skutki fałszowania żywności odczuwają zarówno konsumenci, gdyż kupują produkty niepełnowartościowe, nieautentyczne, jak i uczciwi producenci przegrywający w nieuczciwej konkurencji.
Z jakimi karami finansowymi może spotkać się przedsiębiorca wprowadzający do obrotu produkty zafałszowane?
Producenci wprowadzający do obrotu artykuły rolno-spożywcze zafałszowane podlegają karze pieniężnej w wysokości nie wyższej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, nie niższej jednak niż 1000 zł.
W ostatniej dekadzie, a dokładnie w 2012 r., najwyższą sankcją administracyjną nałożoną przez GIJHARS było 326 260 zł.
Laboratoria GIJHARS to nowoczesne, wysoko wyspecjalizowane i doskonale wyposażone jednostki badawcze.
Wyniki badań często są podważane przez przedsiębiorców, których produkty zostały zakwestionowane przez organy Inspekcji. Jak ocenia Pan wiarygodność badań laboratoryjnych prowadzonych przez laboratoria GIJHARS?
Laboratoria GIJHARS to nowoczesne, wysoko wyspecjalizowane i doskonale wyposażone jednostki badawcze, prowadzące badania na światowym poziomie, które swoim zakresem analitycznym obejmują wszystkie grupy towarowe artykułów rolno-spożywczych.
W związku z koniecznością nadążenia za ciągle rozwijającym się przemysłem dodatków do żywności, a co za tym idzie możliwościami występowania oszukańczych praktyk stosowanych przy produkcji artykułów rolno-spożywczych, strategia rozwoju bazy laboratoryjnej GIJHARS zmierza w kierunku zwiększenia potencjału analitycznego oraz wdrażania nowych metod badawczych w obszarach ważnych dla oceny jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, a w szczególności wykrywania zafałszowań.
Skutki fałszowania żywności odczuwają zarówno konsumenci, gdyż kupują produkty niepełnowartościowe, nieautentyczne, jak i uczciwi producenci przegrywający w nieuczciwej konkurencji.
Laboratoria Głównego Inspektoratu JHARS spełniają wymagania stawiane przez „Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt”. Posiadają kompetencje potwierdzone poprzez akredytację zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025, a wdrożony i utrzymywany system zarządzania właściwy dla zakresu ich działalności zapewnia wysoką jakość wyników badań.
W strukturach bazy laboratoryjnej GIJHARS znajduje się obecnie 5 dużych laboratoriów będących podstawą działania Inspekcji: Centralne Laboratorium w Poznaniu, Laboratorium Specjalistyczne w Białymstoku, Laboratorium Specjalistyczne w Gdyni, Laboratorium Specjalistyczne w Kielcach i Laboratorium Specjalistyczne w Lublinie.
Laboratoria Głównego Inspektoratu JHARS przeprowadzają badania cech artykułów rolno-spożywczych: w ramach urzędowej kontroli na podstawie kwartalnych planów kontroli oraz kontroli doraźnych, w ramach współpracy z państwowymi jednostkami organizacyjnymi, realizującymi politykę rolną państwa na wniosek zainteresowanego przedsiębiorcy.
W strukturach bazy laboratoryjnej GIJHARS znajduje się obecnie 5 dużych laboratoriów będących podstawą działania Inspekcji.
Przeprowadzane badania laboratoryjne artykułów rolno-spożywczych obejmują swym zakresem właściwości organoleptyczne, fizykochemiczne i mikrobiologiczne wynikające z przepisów prawa lub zadeklarowane przez producenta.
Biorąc pod uwagę możliwości sprawnego zarządzania bazą laboratoryjną oraz właściwą alokację środków finansowych, podjęto decyzję o ujednoliceniu systemu zarządzania w laboratoriach zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025. W związku z tym w 2013 r. wszystkie laboratoria GIJHARS zostały poddane ocenie w nadzorze przez Polskie Centrum Akredytacji. W wyniku przeprowadzonych ocen, auditorzy PCA potwierdzili kompetencje laboratoriów w zakresie zarządzania elastycznym zakresem akredytacji, jak również spełnienie wymagań akredytacyjnych właściwych dla zakresu ich działalności.
Laboratoria GIJHARS dzięki wysoko wykwalifikowanej kadrze, wyposażeniu w nowoczesny sprzęt analityczny oraz stałemu wdrażaniu nowych, specjalistycznych metodyk badawczych skutecznie realizują ustawowe zadania Inspekcji, przyczyniając się tym samym do eliminowania nieuczciwych praktyk fałszowania żywności i wprowadzania jej do obrotu oraz wszelkich innych praktyk mogących wprowadzić konsumenta w błąd.
Jakie działania podejmuje IJHARS, aby sprostać coraz większej „fantazji” producentów w zakresie fałszowania żywności?
Postęp w zakresie fałszowania żywności jest bardzo duży, dlatego organy sprawujące kontrolę nad sektorem spożywczym muszą przewidywać oraz wyprzedzać przyszłe „trendy” fałszerzy żywności. IJHARS inwestuje w najbardziej nowoczesne technologie i metodyki badawcze, a także udoskonala procedury kontrolne.
Dzisiaj każda osoba zajmująca się kontrolowaniem żywności musi mieć świadomość, że tylko nowoczesne metody badawcze są w stanie wykryć fałszerstwa.
Przez ostatnie lata wszystkie środki finansowe, jakie posiadaliśmy, inwestowaliśmy w nasze laboratoria. Dzisiaj każda osoba zajmująca się kontrolowaniem żywności musi mieć świadomość, że tylko nowoczesne metody badawcze są w stanie wykryć fałszerstwa. Gdybyśmy 3 lata temu nie podjęli decyzji o wyposażeniu jednego z naszych laboratoriów w urządzenia dobrej klasy, nie bylibyśmy w stanie zrobić monitoringu, jaki wykonaliśmy na zlecenie Komisji Europejskiej; nie moglibyśmy wykrywać zafałszowania kiełbasy wieprzowej drobiem, drobiowej wołowiną, czy wieprzowiną. Naszym celem jest, by polska żywność rzeczywiście była najlepsza.
Co najbardziej istotne, we wszystkich obszarach kontroli, którymi zajmuje się IJHARS, udało nam się zgromadzić profesjonalne zespoły ludzi dobrze przygotowanych do powierzonych im zadań.
Czy wolny rynek Unii Europejskiej stwarza większe ryzyko wprowadzenia na rynek produktów zafałszowanych? Jak wygląda współpraca międzynarodowa organów kontrolujących sektor spożywczy w UE?
UE dostarczyła bardzo sprawne narzędzie służące eliminacji produktów zafałszowanych na rynku europejskim w postaci systemu AAC (ang. Administrative Assistance and Cooperation).
Decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych został wyznaczony także jako krajowy Punkt kontaktowy ds. oszustw związanych z żywnością dla Polski, a grupa ds. oszustw żywnościowych zajmuje się wymianą informacji w zakresie oszustw żywnościowych na terenie Unii Europejskiej.
UE dostarczyła bardzo sprawne narzędzie służące eliminacji produktów zafałszowanych na rynku europejskim w postaci systemu AAC (ang. Administrative Assistance and Cooperation).
Od lipca 2013 r. do listopada 2015 r. wzajemna pomoc administracyjna odbywała się drogą mailową. W listopadzie 2015 r. został uruchomiony system AAC (Administrative Assistance and Cooperation), za pomocą którego Państwa Członkowskie przekazują sobie wzajemnie informacje na temat stwierdzonych nieprawidłowości. Każdorazowo po otrzymaniu zgłoszenia IJHARS zleca kontrolę przedsiębiorstwa, którego zgłoszenie dotyczy oraz dokłada wszelkich starań w celu wyjaśnienia zaistniałych nieprawidłowości.
W przypadku, gdy istnieje taka potrzeba, Główny Inspektor JHARS podejmuje współpracę z innymi inspekcjami kontrolnymi (Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Handlowa) oraz organami ścigania, zgodnie z właściwością tego organu.
Ponadto zajmujemy się opracowywaniem skoordynowanych planów kontroli w obszarze zwalczania oszustw żywnościowych. Punkt Kontaktowy ds. oszustw żywnościowych nadzorował ostatnio przeprowadzenie skoordynowanego planu kontroli w Polsce w obszarze potencjalnego zafałszowania wołowiny innymi gatunkami mięsa, planu w zakresie identyfikacji gatunkowej ryb oraz jakości handlowej miodu.
Czy organy nadzorujące sektor spożywczy w Polsce współpracują ze sobą w zakresie wykrywania zafałszowań żywności?
W obecnym stanie prawnym nadzór nad obrotem produktów żywnościowych realizuje w Polsce 5 organów: Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Handlowa (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów).
Należy podkreślić, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami rozporządzenia nr 882/2004 ww. jednostki kontrolne zaangażowane w przeprowadzanie kontroli urzędowych mają obowiązek współdziałania.
Należy podkreślić, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami rozporządzenia nr 882/2004 ww. jednostki kontrolne zaangażowane w przeprowadzanie kontroli urzędowych mają obowiązek współdziałania. Linia kompetencji poszczególnych inspekcji czasami w szczególnych sytuacjach wymaga doprecyzowania zasad oraz zakresu współpracy w postaci porozumienia.
Dotychczasową współpracę organów kontrolujących sektor spożywczy oceniam na bardzo efektywną oraz owocną. Brak stwierdzonych zakłóceń na polu kompetencyjnym poszczególnych inspekcji przyczynia się do sprawnego oraz kompleksowego przeglądu rynku przez wyspecjalizowane jednostki.
Czy doniesienia dotyczące konsolidacji organów kontrolujących sektor spożywczy są prawdziwe i realne do wprowadzenia?
Tak, trwają intensywne prace nad projektem konsolidacji Inspekcji podległych Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi, tj. Inspekcji Weterynaryjnej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz przeniesienia do skonsolidowanej inspekcji (PIBŻ) części zadań z Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także części zadań z Inspekcji Handlowej UOKiK.
Przewiduje się, że skonsolidowanie inspekcji zapewni: lepszą organizację pracy, optymalne wykorzystanie bazy laboratoryjnej, specjalistycznego sprzętu, a także zasobów kadrowych i majątkowych.
Konsolidacja krajowych służb kontrolnych będzie korzystna zarówno z punktu widzenia podmiotów uczestniczących w produkcji i obrocie nadzorowanym przez obecne inspekcje, jak i nadzoru nad produkcją i obrotem żywnością oraz oszczędności z punktu widzenia wydatków publicznych. Przewiduje się, że skonsolidowanie inspekcji zapewni: lepszą organizację pracy, optymalne wykorzystanie bazy laboratoryjnej, specjalistycznego sprzętu, a także zasobów kadrowych i majątkowych.
Wypracowanie na poziomie UE zintegrowanego podejścia „od pola do stołu” gwarantującego wysoki poziom bezpieczeństwa na wszystkich etapach procesu produkcji i dystrybucji żywności wymaga przeprowadzenia w Polsce reformy w sferze instytucjonalnej polegającej na zintegrowaniu wszystkich procesów kontroli i monitoringu w łańcuchu żywnościowym, a co za tym idzie skonsolidowania wszystkich instytucji zaangażowanych w nadzór nad produkcją i obrotem żywnością.
Propozycja połączenia służb kontrolujących żywność podyktowana jest wyłącznie możliwością dalszego usprawniania działania tych organów. Biorąc pod uwagę fakt, że polski rynek żywności należy do największych w Unii Europejskiej, świadomość konsumentów i ich wymagania stale rosną, a bezpieczeństwo ekonomiczne staje się coraz częściej zagrożone fałszowaniem żywności, istnieje konieczność zwiększenia nadzoru nad łańcuchem urzędowej kontroli żywności.
Przeczytaj również:
