Jak żywiciel broni się przed pasożytem?
W poprzedniej części naszego kompendium wiedzy o pasożytach świń omówiliśmy, w jaki sposób pasożyt dostaje się do organizmu żywiciela oraz jak oddziałuje on na gospodarzy. W tym artykule odpowiemy na pytanie jak żywiciel potrafi bronić się przed pasożytem.
Jednym z najważniejszych zadań obronnych organizmu żywiciela jest odróżnienie substancji i komórek własnych od obcych. Pasożyty są dla żywicieli źródłem antygenów, które prowadzą do uruchomienia mechanizmów obronnych. W momencie, gdy pasożyt znalazł się w organizmie swego żywiciela, pobudza on swoją obecnością wiele różnych reakcji i mechanizmów immunologicznych, mających na celu zwalczenie intruza przez żywiciela. Wśród odpowiedzi obronnych zachodzących w organizmie żywiciela wyróżniamy odpowiedź nieswoistą oraz swoistą.
Spis treści
Defensywa organizmu
Pierwsza z nich, inaczej zwana opornością lub odpornością wrodzoną, stanowi bezpośrednią i natychmiastową linię obrony organizmów przed patogenami. Natomiast odporność swoista jest stanem podwyższonej odpowiedzi immunologicznej zdobywanej dopiero poprzez kontakt z pasożytem i jego antygenami.
Odporność nieswoista i rodzaje obrony
Odpowiedź nieswoista jest uwarunkowanym genetycznie mechanizmem fizjologicznym. Jej charakterystyczną cechą jest zdolność do rozpoznawania poszczególnych antygenów i brak pamięci immunologicznej. Związana jest z obecnością różnorodnych barier anatomicznych i fizjologicznych, z którymi współdziałają bariery chemiczne oraz immunologiczne.
Ochrona stada przed pasożytami polega również na poznaniu „wroga”
Podstawowym murem tego mechanizmu jest ciągłość tkanek oraz skóra, a także błona śluzowa układu pokarmowego, oddechowego i moczowo-płciowego. Wydzielanie łez i śluzu, odruch kaszlu, biegunki, wymioty, stany zapalne i podwyższona temperatura ciała – te wszystkie odruchy są odpowiedzią nieswoistą na ciała, które nasz organizm uznał za obce i konieczne do usunięcia. Przykładem bariery chemicznej jest kwaśne NaCl potu czy lizozym znajdujący się w łzach i śluzie, a także pH w żołądku lub na powierzchni skóry czy pochwy, które utrudniają zasiedlanie organizmu przez niektóre pasożyty. Mechanizmy odporności nieswoistej są mało precyzyjne, ale reagują szybko, stanowiąc pierwszą „linię obrony organizmu”. Komórki żerne, przebywające w płynach ustrojowych i narządach limfatycznych niszczą drobnoustroje na drodze fagocytozy. Natomiast limfocyty zwane naturalnymi zabójcami (NK) zabijają komórki bez wcześniejszego kontaktu z antygenem. Na odporność nieswoistą składa się też aktywność pewnych układów enzymatycznych we krwi np. defensyn, laktoferyn i tzw. układu dopełniacza.
Jej charakterystyczną cechą jest zdolność do rozpoznawania poszczególnych antygenów i brak pamięci immunologicznej. Związana jest z obecnością różnorodnych barier anatomicznych i fizjologicznych, z którymi współdziałają bariery chemiczne oraz immunologiczne.
Inwazja pasożytów a odporność swoista żywiciela
Drugą z omawianych przez nas odporności jest odporność nabyta, która tworzy w organizmie żywiciela „drugą linię obrony”. W przypadku tego mechanizmu obronnego odpowiedź immunologiczna skierowana jest przeciwko dokładnie określonemu rodzajowi antygenu. Uwarunkowane jest to wcześniejszym kontaktem z tym antygenem i wytworzeniem o nim pamięci immunologicznej. Możemy to porównać do policyjnej bazy danych. Gdy wcześniej ktoś był karany, to znajduje się w naszej kartotece. Jeśli natomiast jest to pierwszy jego wybryk, zostaje on zapisany i zapamiętany na przyszłość. Odpowiedź swoistą najczęściej dzieli się na odpowiedź nabytą biernie i czynnie:
- bierna – naturalna (przeciwciała matczyne) i sztuczna (surowice ozdrowieńców);
- czynna – naturalna (przechorowanie) i sztuczna (szczepienie).
Rozpoznanie „przestępcy”
Odpowiedź immunologiczna rozpoczyna się od rozpoznania przestępcy – pasożyta – po jego strukturach antygenowych przez komórki gospodarza. Z uwagi na pochodzenie antygenów można podzielić je na kilka grup:
- somatyczne – pochodzą ze struktur budujących ciało pasożyta;
- ekskrecyjno-sekrecyjne – są wytwarzane przez żywe pasożyty i stanowią głównie produkty ich metabolizmu lub są wydzielinami;
- powierzchniowe – zlokalizowane na powierzchni ciała pasożyta, często warunkują rozpoczęcie mechanizmu obronnego i przetrwanie pasożyta.
Antygeny stadiów larwalnych i dorosłych pasożytów mogą się od siebie różnić, w przypadku wielu z nich stwierdza się stadialność i zmienność puli antygenowych.
Organizm broni się przed pasożytem na drodze odpowiedzi nieswoistej oraz swoistej
Utrzymujący się stan odporności może chronić żywiciela całkowicie przed ponowną inwazją lub jedynie częściowo, tzn. nasi odpornościowi „policjanci” tolerują obecność intruzów do momentu zwiększenia przewinienia, jakim jest wystąpienie objawów klinicznych inwazji. Mechanizm odpowiedzi swoistej obejmuje odporność komórkową oraz humoralną. W odporności tej współdziałają ze sobą neutrofile, makrofagi, limfocyty B oraz T. Komórki te powstają u ludzi i zwierząt w szpiku kostnym, przy czym limfocyty T nabywają potem swoją specyficzność w grasicy, a limfocyty B w szpiku kostnym. W błonie komórkowej limfocytów B i T występują charakterystyczne antygeny i przeciwciała.
Limfocyty, które biorą udział w mechanizmie odpowiedzi swoistej to:
- limfocyty T cytotoksyczne (Tc) – zabijają komórki rozpoznawane jako intruzy;
- limfocyty T pomocnicze (Th) – wspomagają odpowiedź typu komórkowego i humoralnego poprzez bezpośredni kontakt i wydzielanie cytokin pobudzających limfocyty B, Tc i makrofagi;
- limfocyty B – produkują przeciwciała, które swoiście wiążą konkretne antygeny aby umożliwić późniejsze rozróżnianie ciał obcych;
- komórki pamięci immunologicznej są małą grupą limfocytów B i T, która pozostaje w organizmie po ustaniu działania antygenu i przechowuje informacje potrzebną w razie ponownej inwazji;
- limfocyty T supresorowe (Ts) – hamują aktywności pobudzonych lipidów B i T po zakończeniu reakcji immunologicznej.
Pasożyty i ich odporność na obronę
Pomimo tak zaawansowanych mechanizmów obronnych żywiciela, niektóre pasożyty są w stanie uniknąć rozpoczęcia mechanizmu odpowiedzi immunologicznej. Efekt ten mogą osiągnąć różnymi drogami. Pierwszym przykładem zmylenia gospodarza jest zmiana struktury antygenowej kolejnych generacji pasożytów występująca u wielu pierwotniaków. Innym sposobem jest zmiana antygenów powierzchniowych pasożytów, co uniemożliwia ich kontakt z wcześniej wytworzonymi przeciwciałami żywiciela. Kolejnym ciekawym sposobem jest wbudowanie w powierzchnie ciała pasożyta cząsteczek ciała żywiciela – wtedy to organizm gospodarza rozpoznaje ciało jako swoje i nie indukuje odpowiedzi immunologicznej.
Włosień kręty – zarażenie następuje po zjedzeniu zarażonego mięsa m.in. świni lub dzika
Broń w obliczu defensywy
Niektóre pasożyty zamiast „ukrywać się”, bronią się bardziej aktywnie, np. wydzielają enzymy proteolityczne dezintegrujące przeciwciała lub modyfikują morfologicznie i fizjologicznie komórki gospodarza.
Pasożyty zwykle korzystają z kilku sposobów uniknięcia ataku immunologicznego żywiciela. Podstawową drogą obrony większości pasożytów jest wywoływanie stanu immunosupresji układu obronnego, tj. spowalniania procesu, w którym wytwarzane są przeciwciała i komórki odpornościowe. Gdy odpornościowi policjanci zwalniają, pasożytniczy przestępcy wykorzystują moment na zajęcie jak największego terenu. Takie spowolnienie odpornościowych „służb bezpieczeństwa” gospodarza ułatwia przeżycie pasożyta. Jednocześnie zwiększa podatność zarażenia innymi patogenami, zmniejsza natomiast skutki działania szczepionek. Oznacza to, podwójne starty: zwiększone ryzyko choroby oraz straty ekonomiczne poniesione na szczepienia. Ponadto reakcje immunopatologiczne spowodowane przez pasożyty, mają negatywny wpływ na organizm żywiciela. Niekiedy są nawet przyczyną poważnych zaburzeń np. powiększenia wątroby, śledziony, węzłów chłonnych tworzenie ziarniaków, uszkodzenia nerek.
Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!
