Kiszenie pasz – jak kontrolować ten proces?
Jedną z najlepszych metod przedłużających okres przydatności paszy jest ich zakiszanie. Kiszenie pasz to poddanie materiału roślinnego procesowi fermentacji w warunkach beztlenowych z udziałem mikroorganizmów. Na co należy zwrócić uwagę podczas kiszenia?
W odpowiednich warunkach fermentacji kiszonka zachowuje wartość odżywczą materiału wyjściowego. To pozwala na zapewnienie zwierzętom odpowiedniego poziomu energii i składników odżywczych. Jednakże należy pamiętać, że nawet najlepszy materiał roślinny można zmarnować poprzez nieprawidłowe zakiszanie. Dlatego hodowcy powinni ściśle kontrolować proces fermentacji i skład chemiczny kiszonki.
Spis treści
Wieloetapowa dbałość o jakość kiszonki
Jakość oraz koncentracja składników pokarmowych otrzymanej kiszonki zależy m.in. od: gatunku i odmiany zakiszanej rośliny, zabiegów agrotechnicznych, warunków klimatycznych, terminu i technologii zbioru, a przede wszystkim procesu konserwacji. Kiszenie pasz odbywa się w czterech etapach, które omówimy.
Cztery fazy zakiszania
- W pierwszej fazie tlenowej, w materiale roślinnym obecny jest tlen. Aktywne są enzymy trawiące białka oraz mikroorganizmy tlenowe tj. grzyby, drożdże i bakterie Enterobacteriacea. Naszym zadaniem jest skrócenie tego etapu zakiszania do minimum. Przedłużająca się faza tlenowa doprowadza do konkurencji o dostępne składniki odżywcze między niepożądaną mikroflorą roślinną, a korzystnymi bakteriami kwasu mlekowego.
- W momencie zapewnienia warunków beztlenowych kiszenie paszy przechodzi w drugi etap. To faza fermentacji. W tym czasie następuje rozwój i namnażanie pożądanych bakterii kwasu mlekowego, produkcja kwasu mlekowego oraz obniżenie pH biomasy do poziomu 3.8-4.2. Szybki spadek pH zmniejsza straty składników odżywczych – wyciek soku kiszonkarskiego.
- Trzeci etap kiszenia paszy to faza stabilizacji materiału roślinnego (przy zachowaniu warunków beztlenowych).
- Ostatni etap to faza skarmiania, która następuje, gdy kiszonka jest gotowa do skarmiania i wystawienia na ekspozycję tlenową. Niestety, otwarcie pryzmy i zmiana warunków beztlenowych na tlenowe umożliwia reaktywację sporujących mikroorganizmów tlenowych (drożdży, bakterii kwasu octowego, grzybów, bakterii z rodzaju Enterococcus). Powodują one psucie się kiszonki.
Kiszenie pasz – jak wybrać materiał?
W przypadku kukurydzy nie spieszmy się ze zbiorem! Optymalny termin zbioru to faza woskowa lub woskowo-szklista ziarna (sucha masa ziarna ok 30-35%). Opóźnienie terminu zbioru z dojrzałości mlecznej do woskowej zwiększa udział kolb z 35% do ok. 50% w suchej masie. Powoduje to spadek zawartości włókna surowego oraz wzrost wartości energetycznej paszy.
W przypadku traw przeznaczonych na kiszonkę optymalna zawartość suchej masy wynosi ok. 30-38%. Zbyt niska koncentracja suchej masy powoduje straty składników pokarmowych (wyciek soku kiszonkarskiego). Natomiast zbyt wysoka spowoduje trudności w ubiciu materiału, a to pogorszy kiszenie paszy
Rośliny motylkowate ze względu na wysoką zawartość białka, niską zawartość łatwo rozpuszczalnych węglowodanów, a także wysoką pojemność buforową, najlepiej zakiszać w mieszance z trawami, z dodatkiem sorbentów soku kiszonkarskiego, źródłem cukrów prostych lub stymulatorów fermentacji.
Podsuszenie zielonek
Zbyt wysoka wilgotność generuje duże straty składników pokarmowych spowodowane wyciekiem soku kiszonkarskiego. Przy wysokiej wilgotności zielonki wzrasta ryzyko wzrostu i rozwoju bakterii z rodzaju Clostridium oraz tworzenia się toksycznych amin biogennych. Najlepszym materiałem do zakiszania są rośliny przywiędnięte. Przyczynia się to do zmniejszenia strat składników pokarmowych o około 40–50%. Nadmierne podsuszony materiał roślinny (> 45%) źle się zakisza. Pojawiają się trudności z ubiciem zielonki i zapewnieniem warunków beztlenowych Co za tym idzie, zwiększa się ryzyko wtórnej fermentacji i pleśnienia paszy.
Rozdrobnienie i higiena
Niewystarczające rozdrobnienie roślin powoduje techniczne trudności z usunięciem powietrza, a tym samym zapewnienie warunków beztlenowych. Używanie zabrudzonego sprzętu może zanieczyścić surowiec i zwiększyć ryzyko fermentacji prowadzonej przez niepożądaną mikroflorę (głównie Clostridium i Enterobacteriaceae). Przyczynia się ona sido strat suchej masy podczas fermentacji.
Kiszenie pasz z dodatkami
Stosowanie dodatków kiszonkarskich sprawia, że kiszonka zyskuje lepszą stabilność tlenową. Ponadto ogranicza się rozwój pleśni i grzybów oraz powstawanie niekorzystnych amin biogennych lub kwasu masłowego. Dodatki kiszonkarskie sprawiają, że kiszonka ma korzystniejszy smak i wartość pokarmową.Wśród najpopularniejszych dodatków do zakiszania wyróżnić można:
- Inhibitory fermentacji, których zadaniem jest szybkie obniżenie pH, a tym samym zahamowanie wzrostu niepożądanych mikroorganizmów np. z rodzaju Clostridium.
- Stymulatory fermentacji (inokulanty mikrobiologiczne). Ich zadaniem jest zdominowanie epifitycznej mikroflory, przyśpieszenie i ukierunkowanie procesu zakiszania, zahamowanie aktywności enzymów proteolitycznych, ograniczenie rozwoju niepożądanych bakterii kwasu masłowego, pleśni i grzybów.
Szybkie napełnienie i zabezpieczenie materiału
Napełnienie pryzmy nie powinno trwać dłużej niż 1-2 dni. Materiał roślinny należy dokładnie ugnieść i zabezpieczyć przed dostępem tlenu, w celu zahamowania procesu rozkładu tkanek roślinnych. Dobra izolacja przed niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi chroni biomasę przed zepsuciem np. rozwojem grzybów, pleśni, bakterii gnilnych, bakterii kwasu masłowego, pałeczek okrężnicy.
Kiszonka – podsumowanie
Prawidłowe kiszenie pasz zależy od wielu czynników. Naszym zadaniem jest kontrola każdego etapu zakiszania. Rozpoczynamy od doboru materiału roślinnego. Następnie kontrolujemy zabiegi agrotechniczne na polu. Istotne są również: właściwy termin zbioru zielonki, kontrola rozdrobnienia i czystości biomasy. Ostatnim czynnikiem sukcesu jest zastosowanie dodatków kiszonkarskich i monitoring procesu zakiszania.
Kontrola poszczególnych etapów i kiszenie pasz wg zasad jest gwarancją sukcesu!
1. | Dział | Hodowla |
2. | Gatunek | Bydło |
3. | Typ produkcji | Produkcja pasz |
4. | Zagadnienie | Konserwacja pasz |
5. | Fraza kluczowa | Kiszenie pasz |