Pełnotłuste nasiona soi w żywieniu zwierząt
Wprowadzenie dopłat do upraw roślin bobowatych (dawniej nazywanych motylkowatymi), jako element programu tzw. „zazieleniania”, spowodowało wzrost zainteresowania także zasiewami mało dotąd popularnego i uznawanego za nieprzydatny dla naszego klimatu gatunku – soi. Jak można wykorzystać nasiona soi w żywieniu zwierząt?
Spis treści
Możliwości soi
Wprowadzenie na szerszą skalę ulepszonych odmian soi, bardziej przystosowanych do polskich warunków, pozwala uzyskiwać od tej rośliny także i u nas w pełni wykształcone nasiona. Ta nowa sytuacja rodzi realne pytanie o możliwości wykorzystania tego materiału na cele paszowe. Doświadczenia są w tym zakresie z reguły niewielkie i dotyczą raczej używania nasion rodzimych roślin strączkowych: grochu, bobiku i łubinów.
Niestety nie można wprost przenieść tej wiedzy na zastosowanie soi. Jest to bowiem roślina o niektórych cechach specyficznie modyfikujących możliwości jej wykorzystania. Także doświadczenia ze skarmianiem poekstrakcyjnej śruty sojowej nie mogą być jedyną podstawą wprowadzenia jej pełnotłustej formy do żywienia zwierząt gospodarskich. Warto zatem zebrać w tym miejscu najważniejsze cechy całych nasion soi jako materiału paszowego.
Zalety soi
Soja staje się coraz popularniejszą uprawą ze względu na dopłaty do upraw roślin bobowatych. Nasiona soi można wykorzystać w żywieniu zwierząt, ale trzeba pamiętać o wadach soi.
Do niewątpliwych zalet soi należy duża zawartość w niej białka o bardzo dobrym składzie aminokwasowym (w tym dużej zawartości deficytowej w zbożach lizyny). Pamiętać jednak należy, że w całych nasionach jest tych związków mniej niż w pochodzących z nich śrutach poekstrakcyjnych (patrz tab. 1). Koncentracja białka i aminokwasów bowiem wzrasta po ekstrakcji tłuszczu w zakładach tłuszczowych produkujących jako główny produkt olej sojowy (z punktu widzenia producentów poekstrakcyjna śruta stanowi materiał uboczny). Pełne ziarno soi w porównaniu do śruty poekstrakcyjnej zawiera natomiast odwrotnie – więcej tłuszczu surowego – i jest paszą znacznie bardziej energetyczną (patrz tab. 1).
Zawartość kwasów tłuszczowych w soi
Tłuszcz ten występuje w formie oleju, a więc zawiera dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych (nienasycone kwasy, tj. takie, w których występują podwójne wiązania między atomami węgla, w temperaturze pokojowej zachowują formę płynną). Niektóre nienasycone kwasy tłuszczowe uważane są za niezbędne składniki odżywcze, zalicza się do nich np. kwas linolowy i linolenowy (patrz tab. 2). Stąd pełnotłuste nasiona soi można uznać za dobre źródło tych cennych związków, a ich skarmianie wpływa na poprawę funkcjonowania układu rozrodczego i np. stanu sierści (dlatego m.in. dodatek oleju jest zalecany w żywieniu psów).
| Składnik | Soja pełnotłusta | Śruta sojowa |
| Sucha masa (w %) | 89,4 | 87,6–89,8 |
| Białko ogólne (w %) | 37,1 | 43,9–48,8 |
| Włókno surowe (w %) | 5,1 | 3,4–6,3 |
| Tłuszcz surowy (w %) | 18,4 | 1,3–5,7 |
| Popiół surowy (w %) | 4,9 | 5,7–6,3 |
| NDF (w %) | 13 | 10,0–21,4 |
| ADF (w %) | 7,2 | 5,0–10,2 |
| ADL (w %) | 4,3 | 0,4–1,2 |
| Skrobia (w %) | 4,7 | 3,3–7,0 |
| Energia brutto (w MJ/kg) | 20,93 | 17,22–17,41 |
| Lizyna (w %) | 2,34 | 2,85–3,50 |
| Metionina (w %) | 0,52 | 0,62–0,80 |
| Cystyna (w %) | 0,55 | 0,68–0,77 |
| Tryptofan (w %) | 0,49 | 0,56–0,74 |
| Wapń (w %) | 0,26 | 0,7–0,31 |
| Fosfor (w %) | 0,57 | 0,64–0,66 |
| Kwas linolowy (w %) | 9,7 | 0,6–2,9 |
| Aktywność ureazy (wzrost pH) | 2 | 0,05–0,5 |
| Inhibitor trypsyny (w mg/g) | 45–50 | 1,0–8,0 |
| Glicynina (w ppm) | 180 000 | 66 000 |
| Β-konglicynina (w ppm) | >60 000 | 16 000 |
| Lektyny (w ppm) | 3500 | 10–200 |
| Oligosacharydy (w %) | 14 | 15 |
| Saponiny (w %) | 0,5 | 0,6 |
Skład kwasów tłuszczowych
| Kwas tłuszczowy | Olej sojowy | Olej palmowy | Olej słonecznikowy | Olej kukurydziany | Łój | Smalec | Tłuszcz drobiowy |
| Laurynowy (C12:0) | 1 | 3 | – | – | 2 | – | – |
| Mirystynowy (C14:0) | 2 | 14 | – | – | 23 | 16 | 6 |
| Palmitynowy (C16:0) | 161 | 488 | 60 | 112 | 249 | 224 | 232 |
| Oleopalmitynowy (C16:1) | 6 | 1 | – | – | 39 | 21 | 71 |
| Stearynowy (C18:0) | 61 | 55 | 64 | 21 | 206 | 177 | 64 |
| Oleinowy (C18:1) | 251 | 364 | 284 | 269 | 405 | 461 | 430 |
| Linolowy (C18:2) | 452 | 73 | 581 | 579 | 66 | 80 | 179 |
| Linolenowy (C18:3) | 66 | 2 | 1 | 8 | 10 | 21 | 6 |
| Arachidowy (C20:0) | – | – | 6 | 5 | – | – | 2 |
Niestety pełne, surowe (niespreparowane) ziarno soi posiada także poważne wady – zawiera pokaźną liczbę związków antyodżywczych (ich listę zawiera tab. 3).
Należy ograniczyć pełną soję do maksymalnie 20% udziału w dawkach dla kur niosek i w finiszerze zwierząt rzeźnych.
Poważne wady
Do najważniejszych zalicza się inhibitory proteaz (trypsyny, chymotrypsyny – enzymów trawiących w jelitach białka). Zablokowanie proteaz trzustkowych wywołuje drastyczne obniżenie strawności białka paszowego i zmusza trzustkę do nadmiernej sekrecji tych enzymów, co powoduje funkcjonalny przerost tego organu. Opisane inhibitory są na całe szczęście termolabilne, czyli łatwo ulegają rozkładowi czy dezaktywacji pod wpływem działania temperatury. Dodatkowo na ten zabieg czułe są też inne substancje antyodżywcze: lektyny, antywitaminy, goitrogeny i związki cjanogenne. Z kolei oligosacharydy i antygeny (glicynina i betakonglicynina) niebezpieczne dla młodych zwierząt można usunąć dość prosto przez namoczenie ziaren w ciepłej wodzie.
Nasiona soi – co zrobić, by z nich korzystać?
Jak widać, pełne nasiona soi – aby można było z nich korzystać – trzeba najpierw wstępnie spreparować. W wyspecjalizowanych mieszalniach pasz pełne nasiona soi poddawane są zaawansowanym technologicznie procesom znacząco poprawiającym ich wartość odżywczą: ekspandowaniu, ekstruzji czy mikronizacji. Zabiegiem niewymagającym tak specjalistycznego sprzętu jest proste uprażenie, podczas którego zaleca się dla zwierząt monogastrycznych (świnie, drób) stosować temperaturę 125ºC przez 15 minut, a dla przeżuwaczy – odpowiednio 130ºC i 10 minut (Kricka i wsp., 2009).
Źródło: AgroFoto.pl, arturro2603
Poza dezaktywacją czynników antyodżywczych w procesie prażenia uzyskuje się także korzystne zmniejszenie rozkładu białka w żwaczu oraz poprawę strawności tłuszczu. W czasie prażenia nie wolno natomiast przekraczać temperatury 180ºC, powyżej której dochodzi już do denaturacji białka.
Dla młodych zwierząt dodatkowo warto ziarno soi namoczyć w ciepłej wodzie (nie wrzącej) i następnie przepłukać zimną, co chroni organizmy z jeszcze nie w pełni rozwiniętym i funkcjonującym przewodem pokarmowym przed wystąpieniem bolesnych wzdęć i skurczy oraz niebezpiecznych biegunek.
Zagrożenie ze strony hormonów
Ziarno soi wreszcie zawiera roślinne hormony żeńskie (fitoestrogeny), które mogą zaburzać cykl płciowy, prowadząc np. do poronień. Związków tych niestety już nie można usunąć na drodze wspomnianych zabiegów. Z tych powodów u hodowlanych samic bardzo ostrożnie należy stosować nawet spreparowane ziarno soi.
Podobnie ograniczyć należy pełną soję do maksymalnie 20% udziału w dawkach dla kur niosek i w finiszerze zwierząt rzeźnych, gdyż wysoka ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych z tej paszy może niekorzystnie wpłynąć na jakość jaj i mięsa (rybi zapach).
Czynniki antyżywieniowe w soi
| Czynnik antyodżywczy | Sposób działania | Metoda detoksykacji |
| Inhibitory proteaz | łączenie z trypsyną lub chymotrypsyną do nieaktywnego kompleksu i niższa strawność białka | ogrzewanie, kiełkowanie, fermentacja |
| wywoływanie hipertrofii trzustki | ||
| efekt następczy inhibowania enzymów trzustkowych w postaci wzmożonej sekrecji trypsyny | ||
| Lektyny (fitohemoglutyniny) | aglutynacja erytrocytów | ogrzewanie |
| Czynniki antywitaminowe (czynnik wywołujący rachityczność i antywitamina B12) | czynniki dezaktywujące fizjologicznie niektóre witaminy (np. A, B12, D i E) | gotowanie, uzupełnianie witamin |
| Goitrogeny | powiększenie tarczycy | w niektórych przypadkach ogrzewanie, podanie jodu |
| Czynniki wiążące jony metali (fityniany) | czynniki obniżające dostępność niektórych pierwiastków (np. P, Cu, Fe, Mn, Zn) | ogrzewanie, dodatek związków chelatujących, użycie enzymów |
| Saponiny | gorzki smak, hemoliza erytrocytów | fermentacja |
| Estrogeny | wywołują przerost układu reprodukcyjnego | – |
| Związki cyjanogenne | wywołują zatrucie cyjankami | gotowanie |
| Oligosacharydy | pogorszenie strawności (np. skurcze, biegunki i wzdęcia) | ekstrakcja etanolem/wodą |
| Antygeny (glicynina i β-konglicynina) | wywołują tworzenie się przeciwciał w surowicy cieląt i prosiąt | ekstrakcja etanolem/wodą |
| przeciwdziałanie rozwojowi korzystnej mikroflory przewodu pokarmowego |
Dla ułatwienia na koniec podajemy literaturę, na którą powołujemy się w artykule:
1. Dei H.K. 2011: Soybean as a feed ingredient for livestock and poultry. Recent trends for enhancing the diversity and quality of soybean products. In Tech, pp. 215-226.
2. Kricka T., Jurisić V., Voca N., Ćurić D., Brlek Savić T., Matin A. 2009: Amino acid composition, urease activity and trypsin inhibitor activity after toasting of soybean in thick and thin layer. Agriculturae Conspectus Scientificus,74, 3, pp. 209-213.
Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!
