Niepodległa. Sto lat wolności?
„Co to jest Polska – Spytał Jaś w przedszkolu. Polska – to wieś i las, i zboże w polu”. Czesław Janczarski
Józef Piłsudski
Spis treści
Fenomen odzyskania niepodległości
Wielu zastanawia się, czy odzyskanie niepodległości przez Polskę było cudem, zbiegiem okoliczności, czy konsekwencją wieloletniego dążenia do niepodległości. Sukces jak zwykle ma wielu ojców a porażka jest zawsze sierotą. Do dzisiaj trwają spory o to, kto odniósł największe zasługi i w największym stopniu przyczynił się do odzyskania niepodległości. Jedni uważają, że ojcem sukcesu jest marszałek Józef Piłsudski, inni że Roman Dmowski. Jeszcze inni kluczową rolę przyznają Ignacemu Paderewskiemu i jego zabiegom u prezydenta Wilsona.
Faktem jest przecież, że w 13 punkcie słynnego programu pokojowego prezydent Wilson stwierdza: „Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym”. Są i tacy, którzy twierdzą, że to zaistniała sytuacja polityczna w Europie, czyli rewolucja październikowa, rewolucja w Berlinie i Budapeszcie, stworzyła sprzyjające okoliczności do odzyskania po 123 latach niepodległości przez Polskę.
Ojczyzna wolna, znowu wolna!
Tak bije serce, huczą skronie!
A Biały Orzeł w słońcu kwiatów
Przyleciał, by go ująć w dłonie.
Ryszard Przymus „Ojczyzna wolna”
Niepodległa – krótka, jesienna kronika wolności
- 7 października – ogłoszenie niepodległości Polski przez Radę Regencyjną.
- 19 października – powstaje polska Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego.
- 28 października – powołanie Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Na jej czele stanął Wincenty Witos, przywódca PSL „Piast”.
- 1 listopada – wybuchły polsko-ukraińskie walki we Lwowie.
- 3 listopada – nastąpiła kapitulacja Austro-Węgier.
- 6 na 7 listopada – powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.
- 10 listopada – powrócił do Warszawy z Magdeburga Józef Piłsudski, komendant I Brygady Legionów.
- 11 listopada – w lasku Compiegne pod Paryżem podpisano zawieszenie broni będące kapitulacją Niemiec i kończące I wojnę światową.
- 13 listopada – Piłsudski powierzył misję tworzenia nowego gabinetu Ignacemu Daszyńskiemu.
- 14 listopada 1918 – Rada Regencyjna postanowiła się rozwiązać i całą władzę w państwie przekazała Józefowi Piłsudskiemu, ustanawiając urząd naczelnika państwa.
- 18 listopada 1918 – Piłsudski powołuje koalicyjny rząd na czele z Jędrzejem Moraczewskim.
Piłsudski i Paderewski
Co dalej z tą wolnością?
Trudny czas wolnej Polski, to czas ustalania granic, wojny i konflikty. W okresie od 1918 do 1921 Polska prowadziła sześć wojen równocześnie. Upadały kolejne gabinety. Od 1919 do 1920 roku funkcje premiera pełnili Jędrzej Moraczewski, Ignacy Paderewski, Leopold Skulski a w końcu Wincenty Witos. Po odzyskaniu niepodległości w kraju wciąż dużo się działo. Niepodległa wciąż była zagrożona.
Daszyński i Witos
Niepodległa po 11 listopada
- 26 grudnia 1918 – Do Poznania przybył Ignacy Paderewski. Dzień później w Wielkopolsce wybuchło powstanie przeciwko władzy niemieckiej.
- 16 stycznia 1919 – Do dymisji podał się rząd Jędrzeja Moraczewskiego. W wyniku porozumienia z Józefem Piłsudskim powołany został rząd z popieranym przez endecję i ludowców Ignacym Paderewskim na czele.
- 23 stycznia 1919 – Rozpoczęła się wojna polsko-czechosłowacka o pogranicze śląskie – Śląsk Cieszyński.
- 28 czerwca 1919 – Zawarty został traktat pokojowy w Wersalu.
- 16 sierpnia 1919 – I powstanie śląskie
- 25 kwietnia 1920 – Ofensywa polska na Kijów.
- 11 lipca 1920 – Plebiscyt na Warmii i Mazurach.
- 24 lipca 1920 – Powołano nowy rząd, na którego czele stanął Wincenty Witos.
- 13-25 sierpnia 1920 – Bitwa warszawska.
- 19-25 sierpnia 1920 – II powstanie śląskie.
- 3 maja 1921 – III powstanie śląskie.
Roman Dmowski
Niełatwo być bohaterem
W oczach Macieja Rataja, polskiego polityka, działacza ludowego od czasu przewrotu majowego, ocena osoby marszałka stopniowo się pogarszała. Wkrótce stał się jednym z głównych krytyków rządów sanacyjnych. W 1929 na zjeździe PSL „Piast” mówił: – W Polsce od trzech i pół lat żyjemy bez prawa, połamano konstytucję, połamano ustawy.(…)W Polsce od trzech lat nie wie się, co będzie za 24 godziny… W Polsce nie wie się, co będzie jutro, to wszystko zależy od samowładztwa…
Bardzo szybko też wypomniano Stronnictwu Narodowo-Demokratycznemu Romana Dmowskiego, że było partią wiążącą nadzieje na autonomię w powiązaniu z carską Rosją.
Również o Witosie nie wszyscy wypowiadali się z szacunkiem: Niebywałe to teatrum. Prezes ministrów, chłop od pługa, bez krawata, a będzie miał pod sobą trzech byłych premierów. Niepodległa musiała zmierzyć się również ze śmiercią Gabriela Narutowicza, pierwszego prezydenta zamordowanego w atmosferze nienawiści i ostrej walki politycznej. Julian Tuwim tak oceniał w swoim wierszu to wydarzenie: Krzyż mieliście na piersi, a brauning w kieszeni. Z Bogiem byli w sojuszu, a z mordercą w pakcie.
W tym tak ważnym dla nas dniu warto zadumać się nad słowami Jana Pawła II: Wolność nie jest dana raz na zawsze. Trzeba ją stale zdobywać na nowo.
Twórca II Rzeczypospolitej, Józef Piłsudski, daje nam pod rozwagę równie ważną myśl: „Naród, który nie szanuje swej przeszłości nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości”
