Pierwotniaki chorobotwórcze świń. Skutki, leczenie, profilaktyka
Powszechność występowania zarówno pasożytów jak i pasożytnictwa w środowisku odgrywa ważną rolę w życiu organizmów zwierzęcych. W naturalnym środowisku pasożyty są czynnikami selekcyjnymi. Pasożytujące wewnątrzkomórkowo pierwotniaki chorobotwórcze świń należące do rodzajów: Eimeria i Isospora są przyczyną kokcydiozy. Kokcydioza prowadzi do spadku produkcyjności zwierząt i poważnych strat hodowcy.
Spis treści
Pierwotniaki chorobotwórcze świń z rodziny Eimeria
Eimerioza – syn. kokcydioza, wywołują ją pierwotniaki chorobo świń z rodziny Eimeria, zróżnicowane głównie na podstawie morfologii sporulowanych oocyst i czasu sporulacji. Ich żywicielem są świnie domowe bądź dziki. Eimeria rozwijają się w komórkach nabłonkowych jelita cienkiego, w jelicie ślepym i okrężnicy.
Zarażenie kokcydiami następuje przez zjedzenie oocyst znajdujących się w środowisku zewnętrznym. Oocysty kokcydiów mają sprzyjające warunki do rozwoju w zaniedbanych, wilgotnych chlewniach. Obecność inwazyjnych oocyst na skórze sutków macior może sprzyjać zarażeniu prosiąt ssących w okresie odchowu. Zwierzęta zarażone kokcydiozą po przechorowaniu stają się bezobjawowymi siewcami. Kokcydia jako pasożyty wewnątrzkomórkowe, w trakcie swego rozwoju powodują niszczenie komórek nabłonka odcinków przewodu pokarmowego, głównie jelita cienkiego.
Pasożytujące pierwotniaki chorobotwórcze świń są przyczyną kokcydiozy.
Skutki kokcydiozy u świń
Następstwem jest nieżytowe, niekiedy krwotoczne zapalenie błony śluzowej z martwiczymi ubytkami nabłonka. Najczęstszym objawem jest biegunka, utrata apetytu, osłabienie i niedokrwistość.
Diagnozuję się chorobę poprzez badanie przeżyciowe: w kale badanym metodą flotacji znajduje się liczne sporulowane oocysty zawierające zygotę oraz poprzez badania pośmiertne: w jelicie cienkim stwierdza się nieżytowe lub krwotoczne zapalenie błony śluzowej. W zeskrobinie błony śluzowej i w treści jelita znajdują się liczne oocysty.
Oocysty kokcydiów mają sprzyjające warunki do rozwoju w zaniedbanych, wilgotnych chlewniach.
Leczenie kokcydiozy
W leczeniu kokcydiozy zaleca się preparaty zawierające sulfonamidy lub amprolium w dawkach:
- sulfaguanidyna 0,2 g/kg m. c. przez 3 – 4 dni;
- sulfametazyna 0,1 – 0,15 g/kg m. c. przez 4 – 5 kolejnych dni;
- amprolium 25 – 65 mg/kg m. c. przez 3 – 4 dni.
Profilaktyka kokcydiozy
Aby zapobiegać rozwojowi choroby, należy regularnie i dokładnie oczyszczać pomieszczenia oraz je dezynfekować. W celu ograniczenia wydalania oocyst zaleca się podawanie np. amprolium maciorom przez 8 dni przed oproszeniem i 8 dni po oproszeniu — po 2 g/maciorę/dzień, z paszą lub salinomycynę-Na w kremie 60 ppm dla zwierząt do 50 kg m. c. i 25 ppm dla zwierząt powyżej 50 kg m.c.
Izosporoza wywołana przez Isospora suis
Kolejnym chorobotwórczym pierwotniakiem świń jest Isospora suis, choroba – Izosporoza (Isosporosis). Pasożyty te wstępują w jelicie świń w postaci sporozoitów, schozintów, merozoitów, gamet i oocyst. Zarażenie następuje poprzez zjedzenie oocyst znajdujących się w środowisku wewnętrznym. Następnie oocysty wydalone z kałem, w temperaturze 18 – 20ºC podlegają sporulacji w ciągu około 1 – 3 dni. Oocysty są oporne na większość preparatów stosowanych do odkażania.
Wewnątrzkomórkowe postacie rozwojowe Isospora suis powodują niszczenie komórek nabłonka jelita cienkiego. Zmiany te prowadzą do stanów zapalnych błony śluzowej jelita i skrócenie kosmków jelitowych. Następstwem tych zmian jest upośledzenie trawienia i wchłaniania.
Diagnozuję się chorobę poprzez poprzez:
- badania przyżyciowe, w kale badanym metodą flotacji znajduje się oocysty (kał pobierany jest z odbytnicy),
- badania pośmiertne, w wymazach bądź zeskrobinie błony śluzowej jelita cienkiego, pobranych z miejsc zmienionych chorobowo można stwierdzić obecność postaci rozwojowych.
Leczenie izosporozy
Zaleca się preparaty kokcydiostatycznych, głównie sulfonamidy lub amprolium. Istotną rolę odgrywa utrzymanie czystości w kojcach i odpowiednia dezynfekcja w celu ograniczenia liczby oocyst i zmniejszenia możliwości zarażenia prosiąt. W fermach, w których występują biegunki u prosiąt wywołane przez Isosporia suis, uzasadnione jest stosowanie kokcydiostatyków już u 3 – 5-dniowych prosiąt.
Występowanie pasożytów na fermie trzody
Obecność tych pasożytów stwierdza się na całym świecie. Intensywność zarażenia i ich skład gatunkowy głównie zależy od wieku chorych zwierząt. U prosiąt w okresie odchowu przede wszystkim występują kokcydia z gatunku Isospora suis. Z badań wykonanych w Polsce w latach 2002 – 2003 wynika, że 31% miotów jest zarażonych tym pasożytem. Na podstawie badań przeprowadzonych w latach 2005 – 2006 stwierdzono, że kokcydia występują w prawie 90% ferm wielkotowarowych i 70% gospodarstw średniotowarowych.
Rozwój pasożyta u świni
Pasożyt rozwija się zarówno w organizmie żywiciela, jak również w środowisku zewnętrznym. Pasożytują w jelicie cienkim w warstwie komórek nabłonkowych. Inwazja następuję po połknięciu wysporulowanych oocyt. Wymiar oocyst z rodzaju Eimera wynosi 11 – 36 x 9,6 – 27μm, natomiast z rodzaju Isospora równa się 20 – 31,9 x 18 – 29 μm. Oocysty przyjmują różne kształty: owalne, elipsoidalne bądź kuliste. Forma inwazyjna zawiera dwie sporocysty, które wyposażone są w cztery sporozoity. Po przedostaniu się oocyst do organizmu, sporozoity wnikają do enterocytu nabłonka jelita cienkiego. Tam w wyniku działania soków trawiennych sporozoity uwalniane są do światła jelita. Po migracji do komórek nabłonka, sporozoity rozpoczynają podziały, w wyniku których powstaje pokolenie potomne.
Wysokie zagrożenie dla prosiąt
Pierwotniaki chorobotwórcze świń. Najczęściej chorują prosięta pobierające mleko od matki, w wieku 5 – 21 dni.
Najczęściej chorują prosięta pobierające mleko od matki, w wieku 5 – 21 dni. Głównym objawem kokcydiozy jest biegunka, która pojawia się ok. 9 dnia, dlatego w USA parazytozę tą nazywa się „biegunką dnia dziewiątego”. Zachorowalność jest na poziomie 90 – 100% sztuk w miocie, natomiast upadki przy masowej inwazji mogą dochodzić do 20%. Biegunka przyjmuje konsystencję ciastowatą, natomiast kolor od białej do żółtej, bez domieszki krwi. W niektórych przypadkach można zaobserwować wymioty. Na skutek biegunki i wymiotów prosięta marnieją, szarzeją i tracą masę ciała.
Bezpośrednim powodem objawów kokcydiozy są rozwijające się pasożyty, które niszczą nabłonek jelita oraz powodują częściowy lub całkowity zanik kosmków jelitowych. Należy dodać, że u prosiąt, które przechorowały kokcydiozę kosmki jelitowe wolno powracają do długości sprzed inwazji.
Skutki kokcydiozy u prosiąt
Konsekwencją tego jest nieprawidłowe wchłanianie i opóźniony rozwój takich prosiąt, co prowadzi do zróżnicowania miotu pod względem masy ciała (braki w nabłonku są również doskonałym miejscem wejścia dla innych patogenów). U ssących prosiąt w czasie klinicznej kokcydiozy, wywołanej przez Isospora suis, przeważnie nie obserwuje się utraty apetytu. Zmiany sekcyjne występują głównie w jelicie czczym i dwunastnicy. Treść jelit może być wodnista, kosmki jelitowe zredukowane, a nawet zniszczone. U świń, u których występuje masowa inwazja obserwuje się włóknikowo – martwicze naloty na błonie śluzowej jelita cienkiego.
Czynniki wpływające na rozwój kokcydiozy
Na przebieg i intensywność objawów choroby wpływa:
- wiek świń;
- gatunek kokcydiów;
- patogeniczność kokcydiów;
- liczba zjedzonych przez świnie inwazjologicznych oocyt;
- nasilenie zmian chorobowych;
- jakość żywienia;
- rozwój odporności;
- udział innych czynników patogennych (głównie bakterii).
Izosporozę diagnozuję się poprzez badanie przeżyciowe oraz poprzez badania pośmiertne: w jelicie cienkim stwierdza się nieżytowe lub krwotoczne zapalenie błony śluzowej.
Uwaga w zakresie leczenia kokcydiozy
Wybierając lek należy uwzględnić:
- wiek leczonych świń;
- wykorzystanie zwierząt w prowadzonej produkcji;
- sposób podawanego preparatu (z karmą lub wodą);
- okres karencji stosowanego środka;
- działanie profilaktyczne czy lecznicze preparatu.
Należy pamiętać, że dłuższy okres stosowania preparatów lub środka opartego na takich samych związkach chemicznych może doprowadzić do powstania szczepów kokcydioopornych. Efektem takiego działanie jest zmniejszenie lub całkowity brak skuteczności stosowanego leku. W związku z możliwością wystąpienia lekooporności należy stosować w momencie leczenia kokcydiozy trzody preparaty oparte na innych związkach chemicznych niż środki stosowane profilaktycznie w stadzie przeciw kokcydiozy.
Podstawowym błędem jest wysuwanie wniosków na podstawie badań przeprowadzonych na jednolitym materiale pasożytniczym, pomijając skutki działań zarażeń inwazji mieszanych.
Wewnątrzkomórkowe postaci rozwojowe Isospora suis powodują niszczenie komórek nabłonka jelita cienkiego. Zmiany te prowadzą do stanów zapalnych błony śluzowej jelita i skrócenie kosmków jelitowych.
Pierwotniaki chorobotwórcze świń pod kontrolą
W różnych krajach prowadzone są doświadczenia nad inwazjami pasożytów u trzody chlewnej. Zarówno pod kątem zdrowia utrzymywanych zwierząt, poziomu ich produkcyjności, jak i pod kątem ekonomicznym. Badania odnoszą się między innymi do endopasożytów związanych z układem pokarmowym świń. Szybka identyfikacja problemu i poznanie jego zasięgu, pozwala na wprowadzenie skutecznego programu leczenia.
Sugeruje się, aby program przeciw kokcydiom uwzględniał również jakościowe przemiany w produktach pochodzenia zwierzęcego (obniżenie ich wartości konsumpcyjnej). W związku z tym do każdej choroby pasożytniczej trzeba odnieść się nie tylko pod względem zaburzeń narządu, który został zaatakowany, ale traktować jako chorobę atakującą cały organizm żywiciela.
Skonstruowanie poprawnego rachunku strat i zysków będzie opierało się na sformułowaniu ostatecznych szkód, jakie spowodowane są inwazjami pasożytów u trzody chlewnej. Opracowanie programu profilaktycznego pomaga zredukować występowanie chorób pasożytniczych w gospodarstwie. Działania te wpływają pozytywnie na ilość i jakość produktów uzyskiwanych od zwierząt ze stada. Status zdrowotny posiadanych świń dostarczających mięsa wieprzowego jest bardzo ważny. Zwłaszcza dla konsumentów oczekujących produktów bezpiecznych o wysokiej jakości.
Zobacz więcej artykułów o groźnych chorobach świń:
