Skąd wziąć dużo dobrego mleka?

Produkcja mleka wysokiej jakości, w równych partiach i bez nadmiernej eksploatacji krowy wcale nie jest prostym zajęciem.

O tym, czy mleko trafi na sklepowe półki, decyduje wiele czynników, które kształtują jego ilość, jakość oraz bezpieczeństwo higieniczne. Są to zarówno czynniki genetyczne, jak i te niezależne od genetyki.

Wykorzystanie potencjału genetycznego

Genetyka wpływa na zawartość składników odżywczych mleka

fot. Fotolia

Długotrwała praca hodowlana spowodowała wykształcenie różnic pomiędzy rasami, w tym dotyczących cech użytkowych. Rasy mięsne charakteryzują się większym kalibrem, umięśnieniem oraz mniejszą wydajnością mleczną. Natomiast bydło mleczne wydajnością na poziomie średnio ponad 7000 kg mleka z laktacji od sztuki.

O zawartości składników odżywczych mleka również decyduje genetyka. Współczynnik odziedziczalności dla białka i tłuszczu to 0,7, natomiast dla poziomu wydajności wynosi 0,3.

Niemniej wykorzystanie potencjału genetycznego zależy od wielu czynników zewnętrznych. Do najważniejszych należy żywienie, zdrowotność, kondycja oraz parametry związane z rozrodem, a także wiek krów, masa ciała, system utrzymania, warunki zoohigieniczne i poziom dobrostanu.

Moc żywienia

Zapewnienie zwierzętom optymalnego żywienia to fundament hodowli zwierząt. Jest to bowiem czynnik, którego działanie można odnotować w stosunkowo krótkim odcinku czasu. Niezapewnienie odpowiedniego poziomu składników odżywczych wpływa niekorzystnie na syntezę mleka oraz na jego skład chemiczny.

Produkcja mleka jest silnie uzależniona od sposobu żywienia krów.

fot. Fotolia

Źle zbilansowana dawka pokarmowa, która nie jest dostosowana do aktualnego stanu fizjologicznego, a także pory roku, może istotnie odbić się na produkcji mleka. Ponadto, zwiększone zapotrzebowanie bytowe oraz produkcyjne wysokowydajnych krów i niezaspokojenie ich wraz z dawką pokarmową, mogą skutkować pojawieniem się schorzeń o podłożu metabolicznym.

One z kolei w znaczący sposób ograniczają jakość mleka i wielkość laktacji.  Stopnień pobrania paszy również znacząco rzutuje na parametry produkcji mleka, a do odpowiedniego przebiegu procesów trawiennych niezbędne jest spożycie suchej masy.

Stosunek pasz treściwych do objętościowych

Stosunek pasz treściwych do objętościowych decyduje o kierunku fermentacji żwaczowej i ilości jej produktów, m.in. wytworzonych lotnych kwasów tłuszczowych, tj. kwasu octowego, kwasu propionowego, kwasu masłowego oraz izokwasów.

Glukoza jest źródłem energii dla gruczołu mlekowego i jest niezbędna do tworzenia laktozy.

Rozkład paszy objętościowej, która jest źródłem węglowodanów strukturalnych, odpowiada za wytworzenie większych ilości kwasu octowego, będącego prekursorem tłuszczu mleka. Można również sterować profilem kwasów tłuszczowych, np. poprzez stosowanie nasion oleistych. Z kolei pasza treściwa zawiera większy poziom węglowodanów niestrukturalnych.

Wynikiem rozkładu skrobi jest fermentacja w kierunku propionowym. Ten krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy bierze udział w glukoneogenezie. Glukoza jest źródłem energii dla gruczołu mlekowego i jest niezbędna do tworzenia laktozy.

Kwas propionowy łączony jest również z wpływem na wielkość laktacji. Zwiększając udział pasz objętościowych w dawce można uzyskać mleko z większą koncentracją tłuszczu. Natomiast poziom białka w mleku zależy od energii w dawce pokarmowej. Wzrost poziomu pasz treściwych w dawce pokarmowej wpływa na lepsze wykorzystanie energii. Jakość i rodzaj pasz może również oddziaływać na cechy organoleptyczne mleka.

W zdrowym wymieniu zdrowe mleko

Kluczowym czynnikiem, który decyduje o wartości surowca mlecznego jest stan zdrowia krów. Choroby metaboliczne, schorzenia racic, zapalanie gruczołu mlekowego, to powszechne dysfunkcje wysokowydajnych krów.

Zdrowotność wymienia decyduje o wysokiej wydajności i produkcji dobrej jakości mleka

fot. Fotolia

W znaczmy stopniu ograniczają produkcję mleka. Jedną z takich chorób jest mastitis. Niezależnie od tego, czy jest to forma subkliniczna czy ostra, zapalenie wymienia powoduje pogorszenie cech organoleptycznych mleka i tym samym przydatność mleka jako surowca w przetwórstwie.

Mleko, które nie spełnia podstawowych norm, jest niezdatne do dalszego obrotu. Schorzenie racic, to również częsta przypadłość rzutująca na wielkość laktacji. Podaje się, że na skutek dolegliwości kończyn produkcja mleka zmniejsza się nawet o 20%, a przy ostrych stanach dochodzi nawet do ustania laktacji.

Wpływ rozrodu na ilość i skład mleka

To oczywisty czynnik decydujący o ilości mleka. Do 4-6 tygodni po porodzie dochodzi do wzrostu laktacji. Następnie po osiągnieciu maksimum produkcyjnego, jej poziom zmniejsza się. U krów, które ocieliły się w sezonie jesienno-zimowym, odnotowuje się większy poziom produkcji mleka niż u zwierząt cielących się w sezonie letnim.

Podczas rui w stadach wysokowydajnych krów wielkość laktacji zmniejsza się nawet o 5%. Na przestrzeni 4 i 5 miesiąca ciąży, ze względu na wzrost poziomu progesteronu, również dochodzi do zmniejszenia syntezy mleka. Jeśli chodzi o wpływ ciąży na skład chemiczny mleka, to w czasie drugiej połowy ciąży poziom laktozy ulega spadkowi. Natomiast poziom białka i tłuszczu ma tendencję do wzrostu.

Środowisko krów wpływa na ich wydajność, a tym samym jakość mleka

fot. Fotolia

Nie można nie wspomnieć o znaczeniu okresu zasuszenia, które jest niezbędnym etapem dla regeneracji gruczołu mlekowego. Trwa on 6-8 tygodni. Skrócenie tego ważnego okresu działa niekorzystnie i zmniejsza kolejną laktację.

Warunki w oborze a produkcja mleka

Nawet system utrzymania ma znaczenie dla wydajności krów. Przy wolnostanowiskowym systemie utrzymania krowy mają więcej swobody. Sprzyja to lepszemu pobieraniu paszy, więc tym samym wykorzystaniu składników niezbędnych do syntezy mleka.

Stan higieny otoczenia zwierząt pośrednio i bezpośrednio wiąże się z wielkością laktacji oraz składem mleka. To, w jakim środowisku znajdują się krowy, ma wpływ na ich zdrowotność, np. stan racic i wymienia.

Czyste i wygodne legowiska pozwalają zwierzętom swobodnie odpoczywać i działa to korzystanie na długość przeżuwania. Zapewnienie optymalnego dobrostanu, w tym ograniczenie stresu jest tak samo istotne dla wykorzystania potencjału stada, jak rola dobrze zbilansowanej dawki.