Reprodukcyjna ocena knura

fot. Fotolia

Ocena knura przed podjęciem podjęciem planowanej reprodukcji jest niezbędna, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób w stadzie. Wskazujemy na co zwrócić uwagę, na jakich czynnikach opiera się użytkowość rozrodcza samców w stadzie trzody chlewnej.

Wszystkie knury, które mają być użyte w programie hodowlanym lub w stadzie, powinny być co najmniej seronegatywne w kierunku: brucelozy, zespołu rozrodczo-oddechowego oraz choroby Aujeszky.

Na czym powinna opierać się ocena knura?

Wybierając knura do stada lub programu hodowlanego oceńmy jego użytkowość rozrodczą. W tym celu powinniśmy zwrócić uwagę na:

• pochodzenie z konkretnego stada wolnego od chorób,
• wydajność,
• zdrowie,
• budowę,
• wiek dojrzewania i inne istotne parametry związane z reprodukcją.

Ponadto wszystkie knury izolujmy i aklimatyzujmy przez co najmniej 45–60 dni. Przed wprowadzeniem do stada zwierzęta trzeba przebadać pod kątem chorób nie występujących w stadzie. W przypadku wyboru knurów z miotów do stada podstawowego lub stacji ocena knura powinna objąć parametry wydajności. Są to głównie: zużycie paszy, grubość słoniny grzbietowej i średni dzienny przyrost masy ciała. Są to cechy wysoko odziedziczalne (takie cechy również ujawnią się u potomstwa). 

Reprodukcyjna ocena knura a choroby

Aby stwierdzić użytkowość rozrodcza należy ocenić budowę szkieletu i zbadać obecną lub potencjalną dysfunkcję narządu ruchu. Ostre lub przewlekłe schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego mogą wywoływać ból. Ten z kolei powoduje, że knur wydaje się niezainteresowany skokami na fantom lub lochy. Knury są zwykle wybierane do hodowli/produkcji w wieku 3–6 miesięcy. Selekcja knurów powinna obejmować eliminację zwierząt z wadami dziedzicznymi. Mowa przede wszystkim o schorzeniach takich jak: przepuklina pępkowa lub pachwinowa, wnętrostwo, wypadanie odbytnicy.  

Ocena knura pod względem formalnym

Dokumentacja knura nie objęta programem hodowlanym powinna zawierać:

• wiek i pochodzenie,
• stan zdrowia stada źródłowego,
• szczepienia,
• wcześniejsze problemy z chorobami i leczenie,
• kontakt z innymi zwierzętami i pomieszczeniami,
• czas spędzony w izolacji,
• kontakt z obecnymi pomieszczeniami i zwierzętami hodowlanymi.

Dokumentacja powinna również zawierać: opis poprzedniego libido knura, zachowań godowych, wskaźników zapłodnień, wielkości miotu oraz wyników krewnych i innych knurów w stadzie. W przypadku młodych knurów przydatne mogą być obserwacje zachowań seksualnych.

Użytkowość rozrodcza a badanie fizykalne

Ocena knura pod względem rozrodu powinna objąć badanie fizykalne. Należy zwrócić uwagę na stan i budowę ciała, w tym na plecy i nogi oraz na funkcje lokomotoryczne. Osteomalacja, choroba zwyrodnieniowa stawów i artretyzm, które mogą skutkować kulawizną i niechęcią do skoków lub obciążania tylnych nóg powinna eliminować knura do sprzedaży.

Jądra, najądrza i mosznę należy zbadać palpacyjnie pod kątem: wielkości, symetrii (różnica średnicy < 1 cm), konsystencji i zmian patologicznych. Do wykrycia subtelnych zmian konieczna jest ocena prawidłowej konsystencji jąder. Podczas pobierania nasienia należy zbadać penisa i napletek pod kątem nieprawidłowości. Wielkość jąder jest bezpośrednio skorelowana z genotypem, wiekiem i masą ciała knurów w wieku 142–282 dni i masą ciała 84–171 kg. Rozmiar jądra wzrasta do około 18 miesiąca życia. Wzrost jąder i liczba plemników wzrasta w największym tempie między 5 a 12 miesiącem życia. Ponieważ wiek i masa jąder są ważnymi wyznacznikami wczesnego rozwoju płciowego, przed wykorzystaniem samca do stada knury powinny osiągnąć wiek najmniej 8 miesięcy.

Nieprawidłowości w badaniu palpacyjnym

W badaniu palpacyjnym jąder nie powinno się stwierdzać guzków ani miękkich mas. Początkową reakcją jąder na uraz lub infekcję jest obrzęk, a nieleczony uraz  skutkuje zanikiem jąder. To można rozpoznać po wzroście jędrności i utracie sprężystości. Asymetria, będąca wynikiem jednostronnej atrofii, jest potencjalnie szkodliwa dla płodności, a ocena nasienia może ujawnić azoospermię, oligospermię, astenospermię lub zmiany morfologiczne wskazujące na uszkodzenie jąder.

Zdolność knurów do rozrodu

Ocena knura oznacza także badanie nasienia. W ten sposób oceniane są libido i użytkowość rozrodcza. Próbki ejakulatu dostarcza się do oceny jakości. Knury powinny wykazywać przedkopulacyjne zachowania seksualne w odpowiedzi na stymulację wzrokową i węchową. Knur chrząka lub szczeka rytmicznie, gryzie szczęki, ślini się i zazwyczaj wchodzi w bezpośredni kontakt z lochą lub fantomem. Następnie trąca nosem jej boki lub bok fantomu, aby sprawdzić odruch tolerancji (sztywnego stania). Czynności te należy obserwować, ponieważ wszystkie zachowania odbiegające od normy mogą skutkować niepłodnością.

Knury są zwykle wybierane do hodowli/produkcji w wieku 3–6 miesięcy. Selekcja knurów powinna obejmować eliminację zwierząt z wadami dziedzicznymi.

Po skoku knura następuje erekcja i wysunięcie penisa. W tym momencie konieczna jest obserwacja, aby zauważyć urazy i zmiany chorobowe prącia oraz nieprawidłową erekcję. Wrodzone i genetyczne problemy obejmują: niepełną erekcję, hipoplazję prącia, masturbację do uchyłka (tj. „zwijanie się”) i trwałe wędzidełko.

Jak badać nasienie knura?

Standardowe testy stosowane do oceny nasienia knura obejmują ocenę: ruchliwości plemników, morfologię, stężenie, całkowitą liczbę i objętość ejakulatu. Ruchliwość plemników należy ocenić jak najszybciej po pobraniu. Oszacowanie ruchliwości plemników w ejakulacie poprzez badanie aktywności masowej lub ruchu wirowego kropli nasienia na szkiełku przy użyciu mikroskopu o małym powiększeniu ma ograniczoną wartość dla komercyjnej produkcji dawek nasienia. Mmożna go jednak używać do przekazywania ejakulatu do użytku w małych gospodarstwach.

Ruchliwość plemników brutto to kolejna najlepsza opcja oceny nasienia. Ocena knura pod tym kątem powinna być dokonywana na  przygotowanych próbkach, w których za pomocą mikroskopii świetlnej przy większym powiększeniu można uwidocznić monowarstwę poszczególnych plemników. W tym celu kroplę nasienia o objętości 5–10 ml umieszczamy na wstępnie ogrzanym szkiełku i przykrywamy szkiełkiem nakrywkowym. Ruchliwość próbki jest następnie subiektywnie szacowana z dokładnością do 5%, oglądając kilka losowych pól pod 20-krotnym powiększeniem.

Plemniki a reprodukcyjna ocena knura

Morfologia plemników może być cennym wskaźnikiem potencjału płodności. Zwłaszcza w przypadku ejakulatów z wysokim odsetkiem nieprawidłowych plemników. Oceny tej można dokonać za pomocą wysokiej jakości mikroskopu świetlnego lub mikroskopu z kontrastem fazowym. Podczas stosowania mikroskopii o wyższej rozdzielczości (tj. kontrastu fazowego, różnicowego kontrastu interferencyjnego) można użyć próbek zakonserwowanych aldehydem glutarowym lub buforowaną formaliną.

Należy ocenić co najmniej 100 (najlepiej 200) plemników pod kątem morfologii główki, wstawki i części głównej (tj. ogonka dystalnego względem wstawki). Plemniki można podzielić na trzy grupy: normalne, plemniki z nieprawidłowymi główkami i plemniki z nieprawidłowymi ogonkami (środkowa część, główna część, w tym kropelki cytoplazmatyczne). Do najczęstszych nieprawidłowości plemników należą proksymalne i dystalne kropelki oraz zwinięte lub zgięte witki.

Plemniki a niższa użytkowość rozrodcza

Aglutynację plemników można często zaobserwować w próbce i może to wskazywać na obecność martwych lub uszkodzonych plemników lub dowód zanieczyszczenia bakteryjnego. W przypadkach, w których podejrzewamy problemy z płodnością, próbki można zbadać dalej, nieprawidłowości sklasyfikować jako duże i drobne oraz ocenić morfologię akrosomu.

Morfologia plemników może być cennym wskaźnikiem potencjału płodności.

fot. Fotolia

Dostępnych jest kilka technik określania stężenia plemników w przefiltrowanym ejakulacie knura. Organoleptyczna ocena zmętnienia ejakulatu może dostarczyć subiektywnej, jakościowej oceny stężenia plemników i ma ono ograniczoną dokładność. Wielu, którzy przeprowadzają tego typu ocenę, rozcieńcza ejakulat w stosunku 1:4 do 1:5. Analityczne oznaczenie stężenia plemników można przeprowadzić, mierząc zmętnienie za pomocą skalibrowanego (spektro) fotometru na rozcieńczonej próbce nasienia. Istotne jest, aby fotometr był skalibrowany dla nasienia knura.

Badania nasienia knura

Nawet przy użyciu skalibrowanego fotometru szacunkowa liczba plemników może różnić się o ± 30% od rzeczywistego stężenia. Duże błędy można częściowo przypisać niewłaściwej technice pobierania próbek lub rozcieńczania, zanieczyszczeniu próbki i nieodłącznej nieprzezroczystości wydzielin dodatkowych gruczołów płciowych obecnych w ejakulacie knura. Odczyty fotometryczne mogą być również niedokładne, a ocena knura przekłamana, jeśli liczba plemników w rozcieńczonej próbce jest zbyt niska lub zbyt wysoka. Bowiem to prowadzi do odczytów poza krzywą kalibracji lub optymalnym zakresem roboczym.

Pomiar stężenia plemników – metody

Bardziej bezpośrednią metodą pomiaru stężenia plemników jest hemocytometr lub komora licząca i mikroskop. W tej metodzie stężenie można określić, rozcieńczając część przefiltrowanego ejakulatu w stosunku 1:200. Najłatwiej zrobić to za pomocą jednorazowego systemu pipet rozcieńczających. Hemocytometr należy naładować, a naładowaną jednostkę pozostawić na 5 minut, aby plemniki osiadły w jednym polu widzenia. Za pomocą mikroskopu wykonuje się i oblicza liczbę plemników, tak jak w przypadku oznaczania krwinek czerwonych. Określanie stężenia plemników za pomocą komory zliczającej jest żmudne i czasochłonne, przez co jej rutynowe stosowanie jest niepraktyczne w większości operacji komercyjnych. Bardziej wyrafinowane metody wykorzystują licznik komórek lub maszynę CASA, które zapewniają szybkie i dokładne zliczanie, choć po wyższych kosztach.

Po obliczeniu stężenia plemników/ml całkowitą liczbę plemników w ejakulacie można obliczyć. Mnożymy stężenie plemników przez całkowitą objętość (w ml) ejakulatu bez żelu. Objętość ejakulatu mierzymy najczęściej za pomocą wagi i określamy masę ejakulatu (przy czym 1 g odpowiada 1 ml) lub za pomocą ogrzanego przyrządu pomiarowego (np. cylindra miarowego, jednorazowych plastikowych miarek). 

Wartość nasienia

Ocena knura pod względem płodności naturalnie koreluje z wartością nasienia. Na nią wpływ mogą mieć:

• częstotliwość użytkowania knura,
• wiek knura,
• środowisko i pora roku,
• choroba lub stan zdrowia,
• poziom odżywienia,
• genotyp,
• metoda oceny plemników.

Co ważne, pomiary poniżej oczekiwań mogą być związane z różnicami rasowymi. Zwłaszcza w odniesieniu do początku dojrzewania, libido, zdolności do krycia i skuteczności zapłodnienia. Dlatego knury, które nie mają akceptowalnych wartości nasienia, niekoniecznie są niepłodne. Spermiogramy mogą zmieniać się w krótkim czasie, a knurów nie należy brakować na podstawie tylko oceny pojedynczego ejakulatu. W przypadku zidentyfikowania problemów z ejakulatem, zaleca się wielokrotne pobieranie nasienia kura w ciągu kilku dni. W ten sposób usuniemy plemniki z najądrzy, a knur ma odpocząć przez tydzień przed kolejną oceną.

Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!