Systemy utrzymania trzody chlewnej – który wybrać?
Producenci trzody chlewnej dążąc do zwiększenia dochodowości produkcji oraz polepszenia stanu zdrowia utrzymywanych zwierząt muszą podwyższać standardy technologiczne chowu trzody chlewnej m.in. przez modernizację pomieszczeń inwentarskich w celu polepszenia warunków bytowych zwierząt. Poznaj różne systemy utrzymania trzody chlewnej.
Spis treści
Systemy utrzymania trzody chlewnej – podział
W systemie ściółkowym najczęściej wykorzystuje się słomę, czasami trociny, torf i korę drzewną.
Systemy utrzymania trzody chlewnej można podzielić na ściółkowy, bezściółkowy oraz kombinowany (łączy te dwa systemy). Do najistotniejszych czynników decydujących o systemie utrzymania zalicza się:
- rachunek ekonomiczny,
- powierzchnię użytków rolnych,
- jakość gleb,
- możliwość składowania obornika i gnojowicy,
- dostępność materiałów na ściółkę,
- cykl i skalę produkcji,
- konstrukcję budynków w przypadku wykorzystania istniejących już obiektów.
W systemie ściółkowym odchody uzyskuje się w postaci obornika, a w systemie niewykorzystującym ściółki gnojowicę. W obu sposobach utrzymania można wyróżnić dalszy podział. System ściółkowy uwzględnia technikę i częstotliwość zadawania oraz usuwania ściółki. Rozwiązanie bezściółkowe przy podziale uwzględnia materiał z jakiego wykonana jest posadzka w chlewni.
System ściółkowy
Systemy utrzymania trzody chlewnej można podzielić na ściółkowy, bezściółkowy oraz kombinowany (łączy te dwa systemy).
W systemie ściółkowym najczęściej wykorzystywanym materiałem jest słoma a rzadziej trociny, torf, kora drzewna. Ze względu na chłonność wilgoci najlepiej nadaje się słoma żytnia. Ze względu na zwiększoną emisję amoniaku unika się stosowania słomy jęczmiennej oraz owsianej. Zalecane jest stosowanie słomy w postaci kombajnowej tj. w całości. Sieczka powoduje zapylenie powietrza w chlewni, a to może wywołać podrażnienia układu oddechowego zwierząt. Trociny wykorzystywane do ścielenia nie mogą pochodzić z drzew liściastych, ze względu na występowanie w nich garbników powodujących uszkodzenia skóry. Rolą ściółki jest zapewnienie zwierzętom komfortu oraz umożliwienie naturalnego zachowania, jakim jest rycie.
Świnie chętnie zjadają część słomy, co uzupełnia ich zapotrzebowanie na włókna, korzystnie wpływając na pracę przewodu pokarmowego. Z tego powodu ściółka użyta do ścielenia powinna być sucha, czysta, nie spleśniała oraz nie powinna budzić zastrzeżeń odnośnie wpływu na zdrowie świń. Zaletą systemu ściółkowego jest uzyskanie wysokiej jakości nawozu organicznego, który wykorzystywany jest przy produkcji roślinnej. W gospodarstwach posiadających duży areał pól, możliwość zagospodarowania dużej ilości cennego nawozu naturalnego, jest niewątpliwie wysoce opłacalna.
Dobowe zapotrzebowanie słomy przyjmuje się na poziomie ok. 0, 15 kg/szt. dla warchlaków, ok. 0, 3-0, 5 kg/szt. dla tuczników, a dla loch prośnych, remontowych i knurów na poziomie ok. 1, 0 kg/szt.
Płytka i głęboka ściółka
W technologii ściółkowej wyróżnia się „ściółkę płytką”, „ściółkę głęboką” oraz posadzki samoczyszczące się.
System płytkiej ściółki polega na codziennym usuwaniu świeżego obornika oraz dostarczeniu ściółki, która pokrywa całą powierzchnię kojca. Jest to bardzo pracochłonny proces, który zwiększa nakłady na obsługę. Ze względów ekonomicznych technologia płytkiej ściółki jest mało opłacalna. Zaletą tego systemu jest możliwość wykorzystania go we wszystkich grupach technologicznych. System chowu na płytkiej ściółce spotykać można w mały gospodarstwach rodzinnych, w których modernizacja postępuje powoli. W większych fermach bardzo rzadko stosuje się to rozwiązanie.
Systemy utrzymania trzody chlewnej można podzielić na ściółkowy, bezściółkowy oraz kombinowany (łączy te dwa systemy).
Głęboka ściółka
Technologia chowu na głębokiej ściółce cechuje się grubą, narastającą od ok. 20 do 100 cm warstwą ściółki. Składowanie biomasy zapewnia dużą ciepłochronność. Rozwiązanie to sprawdza się w przypadku grupowego utrzymania zwierząt (najczęściej tuczników oraz warchlaków). System ten jest popularny ze względu na niewielką pracochłonność oraz relatywnie niski koszt potrzebny do rozpoczęcia produkcji.
W komorach wyróżnia się część ściółkową (o głębokości ok. 0, 8-1, 0 m) oraz stół paszowy do którego prowadzą schodki. Świnie same wyznaczają stałe, niezmienne miejsce oddawania kału (strefa brudna) oraz strefę legowiskową (strefa czysta), w której odpoczywają. W części (komorze) ściółkowej, ściółka uzupełniana jest przez długi okres a obornik usuwany jest dopiero po zakończeniu cyklu produkcyjnego. Należy zawsze zapewnić wystarczająco suchą powierzchnię legowiskową pozwalającą zwierzętom na wspólny odpoczynek. Z tego powodu, pod koniec cyklu tuczu, może wystąpić konieczność częstszego dościelania kojca, szczególnie strefy brudnej.
Świnie potrafią same wyznaczyć niektóre strefy – m.in. miejsce do oddawania kału czy strefę legowiskową.
System familijny
Odmianą utrzymania na głębokiej ściółce, przeznaczoną do porodu i odchowu prosiąt, jest system familijny (wspólne utrzymanie loch z prosiętami do 90 dnia od oproszenia). Wariant ten został wprowadzony, opierając się na strukturze stad dziko żyjących świń oraz eliminowaniu problemów związanych z odsadzeniem i zaburzeniami hierarchii grupy. System pozwala na wyeliminowanie z produkcji aż dwóch etapów technologicznych: warchlakarni oraz sektora krycia. Odsadzenie prosiąt następuje w ok. 56. dniu życia. System ten jest mało pracochłonny i wymaga niskich nakładów inwestycyjnych.
Głęboka ściółka, zarówno dla loch, jak i dla tuczników, jest korzystnym rozwiązaniem ze względu na stworzenie warunków dobrostanu zwierząt. System ten zaspokaja wszystkie potrzeby behawioralne świń, oraz ogranicza lub nawet całkowicie eliminuje schorzenia kończyn, tak często obserwowane w systemach bezściołowych. Utrzymanie świń na głębokiej ściółce poprawia komfort termiczny w środowisku chowu, jak również przyczynia się do ograniczenia emisji amoniaku i odorów. Świnie utrzymywane w takich warunkach środowiskowych charakteryzują się lepszym samopoczuciem i zdrowotnością.
System samoczyszczący
System posadzek szczelinowych (potocznie zwany rusztowym), opiera się na przydeptywaniu przez zwierzęta odchodów, które przez szczeliny przedostają się do kanału gnojowego położonego pod posadzką.
Chów prowadzony w technologii posadzek samoczyszczących, tak jak technologia głębokiej ściółki, zapewnia komfort utrzymania zwierząt bez potrzeby bieżącego usuwania obornika. Dlatego też często stosowany jest przy grupowym utrzymania tuczników lub loch. W przypadku systemu samoczyszczącego, występuje wysoki kąt nachylenia posadzki (8-10º). Czyszczenie kojca z nieczystości wymuszone jest spadkiem podłogi i zachodzi poprzez ruch zwierząt oraz przydeptywanie przez nich odchodów zmieszanych ze słomą. Na zasadzie samospływu, obornik przesuwa się w kierunku kanału gnojowego, skąd później usuwany jest w sposób zmechanizowany. W przedniej części kojca powinien znajdować się autokarmnik. Zalecane jest stosowanie koszy ze słomą, z których świnie same wyciągają ściółkę, ścieląc w ten sposób posadzkę a jednocześnie zapewniając sobie rozrywkę.
Technologia bezsciółowa
Technologia bezściółowa utrzymania świń ogranicza kontakt zwierząt z odchodami. Łatwość utrzymania wysokich standardów higienicznych, obniża niebezpieczeństwo wystąpienia chorób, dlatego najczęściej stosowane są w pomieszczeniach porodowych oraz odchowalniach warchlaków. Korzyścią bezściółkowego systemu jest możliwość znacznego zredukowania nakładów pracy, poprzez brak konieczności usuwania obornika oraz dościelania słomy (rys.1).
Rys. 1. Młode warchlaki w kojcu grupowym. Systemy utrzymania trzody
Posadzki stosowane w systemie bezściołowym możemy podzielić na całe, wykonane są z betonu, polimerobetonu lub z plastiku, oraz posadzki szczelinowe wytwarzane z betonu, plastiku lub żeliwa. System posadzek szczelinowych (potocznie zwany rusztowym), opiera się na przydeptywaniu przez zwierzęta odchodów, które przez szczeliny przedostają się do kanału gnojowego położonego pod posadzką. Szerokość szczelin jest ściśle określona dla każdej grupy technologicznej. Maksymalna szerokość szczelin posadzki dla prosiąt wynosi 11mm, dla warchlaków do 14mm, dla tuczników do 18mm, a dla loch i loszek po pokryciu do 20mm.
Ryzyko
Powstała gnojowica jest usuwana kanałami do zbiorników. Wadą tego systemu są wysokie koszty zbiorników przechowujących niebezpieczną dla środowiska gnojowicy. Negatywną cechą bezściołowego utrzymania zwierząt jest zwiększone ryzyko urazów kończyn oraz utrudnienia w zachowaniu odpowiednich parametrów mikroklimatycznych. Dużą wadą tego systemu jest koszt inwestycji, przez co systemy bezściołowe są rzadziej stosowane w gospodarstwach drobnotowarowych niż na fermach wielkotowarowych.
O tym, które systemy utrzymania trzody chlewnej będą lepsze od innych decyduje m.in. rachunek ekonomiczny czy skala produkcji
Podłoża kombinowane
Wykorzystywanie systemu podłoży kombinowanych (mieszanych), uwarunkowane jest to przede wszystkim zróżnicowaną konstrukcją budynku inwentarskiego, w którym brak jest możliwości ujednolicenia systemu. W takich chlewniach część posadzki jest w postaci całej, a część w postaci ażurowej. Dodatkowo, podłoża mieszane mogą być ścielone, ale w takim wypadku zaleca się stosowanie sieczki ze słomy, która nie powinna zatykać szczelin. Kolejnym powodem stosowania podłoży kombinowanych jest ograniczona ilość słomy na fermie. Wadą tego systemu jest konieczność posiadania kilku metod usuwania odchodów co może wiązać się z kosztami.
Do pozytywnych aspektów wykorzystania tej metody utrzymania trzody chlewnej jest możliwość adaptacji istniejących już budynków. Niezwykle pozytywną cechą systemu kombinowanego jest fakt zapewnienia potrzeb behawioralnych zwierząt, które same mogą zdecydować o dogodnym miejscu przebywania (na ściółce czy w miejscu gdzie jej nie ma) w zależności od warunków mikroklimatycznych oraz ich stanu fizjologicznego. Taka alternatywna jest przydatna m.in. w produkcji warchlaków, które przyzwyczajone są do obu systemów. W ten sposób, po przeniesieniu lub sprzedaży do tuczarni, zwierzęta nie są narażone na stres wywołany zupełnie skrajnym systemem utrzymania (np. zmiany systemu szczelinowego na system głębokiej ściółki).
Popularność systemu otwartego
System otwarty polega na grupowym lub indywidualnym utrzymaniu wszystkich, bądź wybranych grup technologicznych, na ograniczonym terenie z wykorzystaniem przestawnych budek
Po roku 2005 wzrosła liczba stad trzody chlewnej utrzymywanych w systemie otwartym (ang. outdoor pig production). Większość zastosowań tego typu systemu utrzymania świń można spotkać w regionie południowej i wschodniej Anglii. Utrzymanie świń w budkach stosowane jest również w Danii (1,5% pogłowia loch), Francji (10% pogłowia loch), Niemczech oraz Szwecji. System otwarty polega na grupowym lub indywidualnym utrzymaniu wszystkich, bądź wybranych grup technologicznych, na ograniczonym terenie z wykorzystaniem przestawnych budek (zapewniających zwierzętom ochronę przed niekorzystnymi warunkami środowiska).
Ta metoda utrzymania świń wymaga dobrego zarządzania stadem i wykwalifikowanego personelu. Lochy utrzymywane w systemie otwartym w porównaniu do warunków produkcyjnych pobierają więcej paszy, rodzą średnio o 1,5 prosięcia mniej, wymiana stada jest wyższa o 10%. Produkcja musi być nastawiona na wprowadzenie ras odpornych na skrajne temperatury (wysokie oraz niskie). Lochy powinny charakteryzować się dobrze wykształconym instynktem macierzyńskim oraz wytrzymałością. Utrzymanie świń w systemie otwartym jest alternatywą, także w naszych, krajowych warunkach. Należy zdać sobie sprawę, że nigdy nie zastąpi ono dobrze funkcjonujących klasycznych (alkierzowych) systemów utrzymania trzody chlewnej, ale może wypełnić rynkową lukę w przypadku produkcji ekologicznej i dotyczyć niewielkich gospodarstw o niskim poziomie mechanizacji.
Podsumowanie
Nie można jednoznacznie stwierdzić, który system utrzymania trzody chlewnej jest najlepszym rozwiązaniem. Ostateczna decyzja należy do rolnika i będzie wypadkową konkretnych uwarunkowań prowadzonej produkcji. Natomiast wybór odpowiedniego podłoża będzie determinowany konstrukcją budynków, specyfiką danej grupy technologicznej zwierząt oraz możliwościami finansowymi w zakresie pozyskania surowca jak i zagospodarowania odchodów.
