Jak wybrać starter, koncentrat i preparat mlekozastępczy dla cieląt?

Prawidłowe żywienie cieląt ma ogromny wpływ na dobowe przyrosty, poziom produkcji mleka oraz zdrowotność zwierząt w dorosłym życiu. Żywienie cieląt musi być również uzasadnione ekonomicznie, a odchów powinien być opłacalny. Co należy zapewnić cielętom do prawidłowego wzrostu i rozwoju oraz z jakich pasz korzystać?

Żywienie cieląt dzieli się na kilka okresów, w których kolejno ujmujemy oraz zmieniamy proporcje pasz. Ma to związek z rozwojem układu pokarmowego młodych przeżuwaczy, ale również ze stopniowym przyzwyczajaniem organizmu do nowych pasz, które będą stosowane w dorosłym życiu.

Pozostawianie cieląt przy matce w pierwszych dobach życia jest coraz rzadziej stosowaną metodą odpajania siary i mleka.

Siara

Pierwszym i najważniejszym pokarmem dla cieląt jest siara, która jest bogactwem wszystkich potrzebnych młodemu organizmowi substancji do zaspokojenia potrzeb pokarmowych oraz rozwoju układu odpornościowego. Cielęta powinny otrzymać siarę maksymalnie do 2 godzin po urodzeniu. Istnieją 2 metody odpajania siary: pozostawienie cielęcia z matką lub odłączenie w pierwszej dobie i zadawanie siary z wiadra ze smoczkiem. Obie metody mają swoje wady i zalety. Najważniejsze aby cielę otrzymało siarę kilkukrotnie podczas doby, płyn musi mieć temperaturę 36°C i być higienicznie podany.

• 1 dzień życia 5-krotne podanie w ilości 1–1,5 l na każde pojenie
• 2 dzień życia 6-krotne podanie w ilości 1,5–2 l na każde pojenie
• 3–5 dzień życia 6-8-krotne podanie w ilości 2–2,5 l na każde pojenie

Mleko

Mleko powinno być kolejnym pokarmem po 5–7 dniach odpajania siary. Istnieje wiele różnych teorii na temat stosowania mleka. Wymieńmy 3 z nich:

• Cielęta są pojone wyłącznie mlekiem do 2 tyg. życia, a od 2 tyg. podaje się preparaty mlekozastępcze
• Cielęta są pojone wyłącznie mlekiem do 3 tyg. życia, a od 3 tyg. podaje się preparaty mlekozastępcze
• Cielęta pojone są mlekiem do 2–4 miesiąca życia, a stopniowo wprowadzane są inne pasze objętościowe i treściwe

Maluchy odchowywane na mleku matki, a później na mleku zbiorczym charakteryzuje wspaniały wygląd, dobra odporność i niski procent biegunek.

– Cielaki od 5 dnia życia do 2 miesięcy dostają cały czas po 3 l mleka od krowy. Nie stosujemy preparatów mlekozastępczych, bo na mleku pełnym maluchy lepiej się rozwijają, są ładniejsze i zdrowsze. Jak jest mały 3 l w zupełności wystarcza, a potem jak jest głodny musi sobie dojeść i w ten sposób uczy się pobierania paszy stałej – mówi Elżbieta Grodzka, hodowca bydła mlecznego, pow. ostrowski.

Preparat mlekozastępczy

Wiele firm zaleca stosowanie preparatów mlekozastępczych od 6 dnia życia, po okresie pojenia siarą. Na cały okres odchowu (do 90 dni życia) powinno się przeznaczyć 250–300 l dla jałówek hodowlanych, a dla opasów 400–600 l. Zakończenie skarmiania preparatów można zakończyć kiedy cielak pobiera ok.1 kg paszy treściwej.

Warto dowiedzieć się jaki jest skład takiego preparatu mlekozastępczego. Pochodzenie składników odżywczych:

• Tłuszcz – łój, smalec, olej palmowy lub rzepakowy
• Białko – mączka rybna, soja, ziemniak, groch

Białko mleka jest bogate we wszystkie potrzebne aminokwasy egzogenne, natomiast ww. komponenty białkowe są w nie bardzo ubogie i mają wiele substancji antyżywieniowych.

– Słyszałam, że po preparatach mlekozastępczych są często biegunki, dlatego my odpajamy cielaczki mlekiem od naszych krów – mówi Maria Chrulska z pow. sejneńskiego.

Częstym problemem przy stosowaniu preparatów mlekozastępczych są biegunki, wywołane obecnością skrobi i sacharozy. Cielęta są odwodnione, wymagają dodatkowej opieki i doglądania.

– Nie mam przekonania do tych preparatów, cielaki dostają mleko od krów i przynajmniej wiemy co w nim jest, bo sami je pijemy – tłumaczy z kolei Wiesław Topczewski z pow. sokołowskiego.

Jakie warunki powinien spełniać dobry preparat mlekozastępczy?

• w składzie preparatu stosowanego do 30 dnia życia powinno znajdować się mleko w proszku
• w preparatach z odtłuszczonym mlekiem powinno być nie mniej niż 22% białka (do 8 tyg. życia) lub 18% (po 2 miesiącach)
• obecność aminokwasów egzogennych w suchej masie białka – lizyna 1,6%, metionina z cystyną 0,9%
• preparaty nie posiadające białek mleka, powinny być skarmiane w mniejszych dawkach, ale częściej (min. 3 razy)
• zawartość tłuszczu powinna wynosić min. 18% (jeśli nie są skarmiane pasze treściwe zawierające tłuszcz)
• lepszym źródłem tłuszczu jest łój i smalec niż oleje roślinne
• źródłem węglowodanów powinna być laktoza, bo często dodawana skrobia i sacharoza powodują biegunki
• zawartość włókna w preparacie powinna wynosić od 0,5% do 1 % (im młodszy cielak, tym powinno być mniej włókna w preparacie)

Czasami zamiast koncentratu lepiej dodać po prostu śrutę sojową i rzepakową, taniej wychodzi.

Marek z okolic Olsztyna, hodowca bydła mlecznego i mięsnego

• preparat powinien dobrze się rozprowadzać w wodzie
• w składzie powinny znajdować się bakterie kwasu mlekowego zapobiegające biegunkom

Wprowadzenie pasz stałych

Przystosowanie przewodu pokarmowego do pasz stałych i pobierania ich dużych ilości w dorosłym życiu wymaga stopniowego dodawania pasz treściwych i objętościowych. Pierwsze pasze treściwe należy podawać już w 2 tygodniu życia np. gnieciony owies, oczywiście na drabince powinno znajdować się na stałe bardzo dobrej jakości siano łąkowe. Jeżeli pasza treściwa jest dobrze przyswajana, należy rozpocząć podawanie mieszanki pasz treściwych (robionej we własnym gospodarstwie lub z zakupu w formie prestarteru lub starteru). Taka mieszanka powinna dostarczać 180 g białka w kg. Od 2 miesiąca życia należy rozpocząć skarmianie takich pasz jakie cielęta będą pobierały w późniejszym okresie, czyli kiszonki z kukurydzy, sianokiszonki, zielonki, marchwi. Podaje się je do woli, cielęta same regulują ilość pobrania paszy. Zazwyczaj jest tak, że cielęta z biegiem tygodni powoli odstawia się od mleka i preparatów na korzyść pasz treściwych i objętościowych. Jednak niektórzy hodowcy podają przez cały okres odchowu tyle samo mleka czy preparatu (np. 3 litry do 3 miesiąca życia). Warunek wprowadzenia pasz stałych jest jeden – pasze stałe muszą być dobrej jakości, jeśli hodowca zdaje sobie sprawę ze słabej jakości swoich pasz, powinien zacząć skarmiać je w późniejszym okresie.

Pasze stałe należy wprowadzać stopniowo, bo układ pokarmowy cieląt podobnie jak krów musi rozwinąć brodawki żwaczowe i odpowiednią florę bakteryjną wspomagającą trawienie.

Starter

Praktycznie każda firma paszowa posiada w swoim asortymencie startery dla cieląt, zwane potocznie „cejotkami”. Starter jest kompletną mieszanką treściwą, którą można podawać nawet od 2 tygodnia życia, stopniowo zwiększając jej udział w dawce. Jednocześnie stosuje się mleko pełne lub preparaty mlekozastępcze i siano. Na odchów 4-miesięczny zazwyczaj wylicza się około:

• 150 kg starteru
• 200–250 l mleka pełnego
• 60 kg siana

W starterze znajdują się takie komponenty jak:

• śruta poekstrakcyjna sojowa, rzepakowa, lniana
• śruty zbożowe (owies, jęczmień, pszenżyto, pszenica, kukurydza)
• otręby pszenne
• wywary zbożowe, drożdże
• produkty uboczne przemysłu mleczarskiego
• probiotyki
• dodatki zapachowo-smakowe
• premiks mineralno-witaminowy

Bardzo dużym minusem niektórych firm paszowych jest brak informacji na opakowaniu jaki jest skład surowcowy i tak naprawdę nie wiemy czym żywimy cielęta.

Starter powinien spełniać następujące warunki:

• powinien mieć formę drobnych granulek
• powodować niewielkie zapylenie (podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego – zapalenia płuc, kaszel, katar)
• mieć odpowiednią smakowitość i zapach, skłaniający do pobrania
• powinien w swoim składzie zawierać 19–21% białka ogólnego lub 100–110 BTJ

– Dla mnie najważniejsze jest, żeby cielęta chętnie pobierały granulat, bo nie z każdej firmy chcą jeść. Nie zwracam raczej uwagi na skład, nie zagłębiam się w to. Jak akurat nie mam dla cieląt, to maluchy dostają granulat od krów i też jest w porządku. O zakupie decyduje cena, nie wybieram na pewno najdroższych – mówi pani Grodzka.

Bardzo dużym minusem niektórych firm paszowych jest brak informacji na opakowaniu jaki jest skład surowcowy przez co tak naprawdę nie wiemy czym żywimy cielęta. Podawany jest udział składników odżywczych takich jak energia, białko, witaminy i minerały. Jeśli posiadamy poniżej wymienione pasze i śrutownik lub gniotownik, zaleca się następujący skład mieszanki treściwej gospodarskiej dla cieląt:

Mieszanka gospodarska dla cieląt (skład procentowy):

• jęczmień 35%
• owies 20%
• pszenica 10%
• śruta sojowa/rzepakowa 22%
• wysłodki suche 10%
• premiks 3%

Koncentrat

Praktycznie każda firma paszowa posiada w swoim asortymencie startery dla cieląt, zwane potocznie „cejotkami”.

Można również wykonać samodzielnie mieszankę zbożową i dodawać do niej tylko koncentrat białkowy, który ma za zadanie uzupełnienie poziomu białka w paszy. Oczywiście należałoby przeprowadzić badanie swoich pasz, ale nie wszystkich na to stać, dlatego przyjmuje się taki skład mieszanki treściwej z koncentratem:

• jęczmień 30%
• pszenica 40%
• koncentrat 30%

Lub

• jęczmień 30%
• pszenżyto 20%
• owies 20%
• koncentrat 30%

W koncentracie znajduje się zazwyczaj ok. 30–38% białka i pełen komplet witamin oraz minerałów niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju. Po sporządzeniu mieszanki z własnych pasz i koncentratu, wartość białka ogólnego powinna wynosić 18–20%.

Można również wykonać samodzielnie mieszankę zbożową i dodawać do niej tylko koncentrat białkowy, który ma za zadanie uzupełnienie poziomu białka w paszy.

– Koncentrat białkowy to wygodna sprawa, ale można łatwo przebiałkować dawkę jak się nie zna składu całej mieszanki. Czasami zamiast koncentratu lepiej dodać po prostu śrutę sojową i rzepakową, taniej wychodzi – mówi pan Marek z okolic Olsztyna, hodowca bydła mlecznego i mięsnego.

Wszystkie dodatki, pasze uzupełniające i pełnoporcjówki będą dobrym rozwiązaniem przy niezbyt dużym areale gruntów. Trzeba przede wszystkim mierzyć siły na zamiary i zadecydować czy lepsze jest swoje czy z zakupu. Jeszcze niedawno słyszało się o tym, że hodowcy kupowali gotowe mieszanki, a sprzedawali za grosze swoje zboża. Teraz podobno korzystają z pomocy doradców żywieniowych i tworzą własne mieszanki dla cieląt. Wiadomo, że stosowanie ww. pasz dla cieląt jest wygodne i bezpieczne, bo są one zbilansowane. Jednak przy tych cenach mleka, stosowanie pasz z zakupu będzie coraz rzadsze, a rolnicy chętniej dowiedzą się czegoś o oszczędnościach w żywieniu i sporządzaniu własnych mieszanek.