Co robić gdy zabraknie pasz objętościowych?

Produkty uboczne przemysłu spożywczego, takie jak wytłoki owocowe, są powszechnie wykorzystywane w żywieniu zwierząt gospodarskich. Ich stosowanie jest uzasadnione ze względów ekonomicznych.

Trzeba również pamiętać, że nie jest to ich jedyna zaleta – stanowią bowiem dobre źródło energii, białka oraz składników mineralnych i witamin. Jaką wartość odżywczą mają wytłoki owocowe i w zamian jakiej paszy możemy je wykorzystać?

Wytłoki owocowe

– Wytłoki są stosowane z kilku powodów. Główny to oczywiście finansowy. Jeśli chcielibyśmy się w temat bardziej zagłębić, to wytłoki są bogatym źródłem pektyn, polifenoli (najwięcej z winogron) i błonnika (najwięcej w jabłkach i wytłokach warzywnych). Korzysta się z tego, co jest dostępne na rynku, u nas są to przede wszystkim wytłoki jabłkowe. Wytłoki jak każdy inny odpad, powinien być stosowany jeśli jest to uzasadnione ekonomicznie. Natomiast cała reszta to ideologia dorabiana przez firmy paszowe, często jest to mocno ubrane w marketingowe piórka. W wytłokach faktycznie jest kilka fajnych rzeczy. Wytłoki jabłkowe są powszechnie wykorzystywane do produkcji pasz dla cieląt, np. musli – mówi Rafał Szary, niezależny doradca żywieniowy z firmy Grey Feed.

Mieszanki dla bydła

Wytłoki owocowe i warzywne powstają podczas produkcji soków. W Polsce pozostaje najwięcej odpadów po produkcji soku jabłkowego oraz marchwiowego. Wytłoki jabłkowe w postaci suszonych płatków lub granulatu wchodzą w skład mieszanek pełnoporcjowych dla wszystkich grup wiekowych bydła. Jednak najczęstsze zastosowanie mają w żywieniu cieląt, są głównym składnikiem musli. Wytłoki z cytrusów dodawane są również do pasz dla cieląt, nadają charakterystycznego zapachu paszy. Bydło chętnie pobiera wytłoki w postaci suszonej, kiszonej oraz świeżej.

– Firma, w której pracowałem, kupowała wytłoki z grejpfrutów jedynie dla cieląt. Dodawaliśmy początkowo 10% dawki, ale niechętnie jadły, zapewne zbyt wyczuwalny był posmak goryczki. Przy 5% nie było najmniejszego problemu z wyjadaniem, a już nadawało paszy cytrusowy zapaszek. Cytrusy są bogate w przeciwutleniacze i polifenole, substancje wspomagające walkę z wolnymi rodnikami – mówi doradca.

Wytłoki jabłkowe można zakiszać lub podawać w formie świeżej. Firmy paszowe oferują również wytłoki suszone w formie granulatu lub płatków. (fot. AgroFoto.pl, użytkownik: pietrek7711)

Skład wytłoków

Wytłoki owocowe są źródłem energii, ale również kwasów, podnoszących strawność innych składników paszy. Zawierają dużo ligniny, celulozy oraz hemicelulozy. Wbrew pozorom są źródłem witamin i składników mineralnych (Ca i P). Mogą być stosowane jako zamiennik pasz objętościowych energetycznych oraz włóknistych (siano, wysłodki). W wytłokach najcenniejsze są pektyny, których najwięcej jest w wytłokach jabłkowych.

Pektyny

– Pektyny można zaliczyć do błonnika pokarmowego, który charakteryzuje się licznymi właściwościami prozdrowotnymi. Polepsza perystaltykę jelit, oczyszcza układ pokarmowy, przeciwdziała nowotworom jelita grubego, obniża wchłanianie tłuszczy i cholesterolu. Dodatkowym plusem jest działanie dietetyczne – pęcznieją w żołądku, dając uczucie sytości. Wytłoki owocowe i warzywne można wykorzystać jako dodatek do produktów spożywczych, np. do kruchych ciastek. Dodatek wytłoków podnosi zawartość błonnika i nie wpływa negatywnie na właściwości organoleptyczne produktu finalnego.

Działanie pektyn

Do tego celu można wykorzystać wytłoki z różnych rodzajów owoców (maliny, jabłka, czarne porzeczki, aronia) i warzyw (marchew, pomidory). Ważna jest również zdolność wiązania przez włókno pokarmowe różnych jonów metali. W przypadku dodatku błonnika do żywności jest to zdolność sorpcji jonów miedzi, cynku i żelaza oraz metali ciężkich: ołowiu i kadmu. Dodatek pektyn również korzystnie wpływa na trwałość antocyjanów i polifenoli w produktach spożywczych. Stabilizują one ich ilość i jakość w przetworach owocowych i hamują spadek aktywności antyoksydacyjnej polifenoli podczas przechowywania – tłumaczy dr hab. inż. Tomasz Tarko z Wydziału Technologii Żywności Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.

Pektyny można zaliczyć do błonnika pokarmowego, który polepsza perystaltykę jelit, oczyszcza układ pokarmowy, przeciwdziała nowotworom jelita grubego, obniża wchłanianie tłuszczy i cholesterolu.

dr hab. inż. Tomasz Tarko

Właściwości pektyn mają swoje zastosowanie w żywieniu zwierząt, są wykorzystywane przede wszystkim w mieszankach jako dodatek zagęszczający i sorbent.

– Pektyny mają przede wszystkim właściwości żelujące. Pektyny wykorzystuje się jako substancję zagęszczającą. Dodawane do paszy dla cieląt przeciwdziałają biegunkom. Pektyny wiążą substancje drobnocząsteczkowe, grzyby czy metale ciężkie – dodaje Rafał Szary.

Polifenole

Odpad z produkcji soków jest bogaty w polifenole, które głównie gromadzą się w skórce owoców. Mają silne działanie przeciwutleniające i zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego (co w przypadku bydła jest niedocenianym aspektem, ponieważ prawidłowa praca układu krwionośnego wpływa na sekrecję mleka).

– Wytłoki owocowe zawierają większe niż warzywne stężenia witamy C, polifenoli, szczególnie antocyjanów, cukrów czy pektyn. Wytłoki z warzyw natomiast są znacznie bogatsze niż owocowe w składniki mineralne, karotenoidy (niektóre są prekursorami witaminy A), np. marchew czy pomidory, czy frakcje celulozowe. Zarówno owoce, jak i warzywa, a właściwie pestki stanowiące odpad po ich tłoczeniu, zawierają znaczne ilości olejów. Często uzyskany w ten sposób olej ma cenny skład kwasów tłuszczowych z grupy NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) oraz witaminy (głównie A i E). Jako przykłady można podać olej z pestek winogron, dyni, pomidorów czy jabłek – mówi dr hab. inż. Tomasz Tarko.

Wartość odżywcza wytłoków

– Wartość odżywcza wytłoków zależy głównie od gatunku owoców lub warzyw, z których pochodzą, ale również w dużym stopniu od technologii przetwarzania stosowanej w zakładach przemysłowych. Bardzo dobrym przykładem jest obecność pektyn. W Polsce wytłokami, w których występują pektyny, są wytłoki z jabłek (w suszonych wytłokach może być ich nawet 15–18%). Jednak kiedy w zakładach wytwarzających soki stosowane są enzymy pektynolityczne (rozkładające pektyny celem zwiększania wydajności tłoczenia), ich zawartość w wytłokach może spaść nawet pięciokrotnie.

Oprócz wytłoków jabłkowych dobrym źródłem pektyn i błonnika pokarmowego są wytłoki z marchwi, moreli, wiśni, gruszek, a szczególnie wysokie stężenia występują w albedo (biała skórka otaczająca miąższ) owoców cytrusowych (pomarańcze, grejpfruty, cytryny) – tłumaczy dr hab. inż. Tomasz Tarko.

Aktywność antyoksydacyjna

– Za aktywność przeciwutleniającą owoców i warzyw, a co za tym idzie i wytłoków odpowiadają głównie związki polifenolowe. W niektórych przypadkach ważny jest również poziom witamin antyoksydacyjnych, przede wszystkim witaminy C. Duże ilości witaminy C występują w owocach jagodowych, szczególnie w owocach dzikiej róży, czarnych porzeczkach, aronii, mniej w wiśniach i owocach cytrusowych. Polifenole stanowią bardzo liczną grupę na którą składa się ponad 4000 różnych związków. Można w niej wyróżnić antocyjany, które znajdują się przed wszystkim w ciemnych owocach jagodowych. Dominującą rolę odgrywają tutaj owoce aronii, które zawierają od 0,3 do 0,65% antocyjanów, z których ponad połowa pozostaje w wytłokach.

Uzyskanie barwników

– Bardzo duże znaczenia mają także wytłoki z owoców czarnej porzeczki, borówki, żurawiny czy winogron, a w przypadku warzyw bakłażan i czerwona kapusta. Z jednej tony czarnych porzeczek uzyskuje się nawet 50 kg sproszkowanego koncentratu barwnika, którego siła barwiąca jest tak duża, że 1 kg koncentratu barwi ponad 900 kg produktu. Związki polifenolowe w dużych stężeniach znajdują się w wytłokach z aronii (do 2800 mg/100 g s.m.), czarnej porzeczki (1400 mg/100 g s.m.), dzikiej róży (1200 mg/100 g s.m.), a mniej w wytłokach z jabłek (260 mg/100 g s.m.) – dodaje specjalista.

– Skłaniałbym się do zastępowania siana wytłokami z jabłek – tłumaczy Rafał Szary, doradca żywieniowy.

fot. Fotolia

Zamiennik wysłodków

Z badań wynika, że wytłoki owocowe mogą być dobrym zamiennikiem wysłodków buraczanych oraz siana.

– Ze względu na zawartość cukru, przede wszystkim pektyn można wytłoki potraktować jak zamiennik wysłodków, raczej nie kiszonki z kukurydzy. Jeżeli chodzi o zawartość energii, to teoretycznie kiszonkę z kukurydzy możemy zamienić, ale patrząc na rodzaj energii, to jest to zdecydowanie lepszy zamiennik dla wysłodków. Występuje większe podobieństwo cukrów w wysłodkach i wytłokach. Suszone wytłoki to produkty bogate we włókno. Jabłka mają go ok. 16–19% w kg sm. Bardziej skłaniałbym się do zastępowania siana wytłokami z jabłek. W wytłokach są kwasy owocowe, np. jabłkowy. W małych ilościach działa stymulująco na łaknienie, a w dużych ilościach łaknienie hamuje – tłumaczy doradca żywieniowy.

W wytłokach nie ma żadnych substancji, które mogłyby wskazywać na to, że jakaś dawka może być szkodliwa. Nie jesteśmy w stanie przesadzić z witaminami, pektynami, polifenolami i włóknem.

Rafał Szary, niezależny doradca żywieniowy

Dawka

Specjaliści zalecają, aby nie stosować więcej niż:

• 20–30 kg świeżych lub kiszonych wytłoków,
• 2–5 kg suszonych wytłoków.

– W wytłokach nie ma żadnych substancji, które mogłyby wskazywać na to, że jakaś dawka może być szkodliwa. Nie jesteśmy w stanie przesadzić z witaminami, pektynami, polifenolami i włóknem. W zasadzie jedyna rzecz, która mogłaby limitować dawkowanie, to zawartość metali ciężkich. Jednak produkty, które są przeznaczone na soki, tych zawartości przekroczonych mieć nie mogą – mówi pan Szary.

Forma wytłoków

Wytłoki sprzedawane są w formie suszonej lub świeżej, rzadko kiedy w postaci gotowej kiszonki. Wytłoki świeże należy skarmiać na bieżąco, bo niestety długo nie poleżą. Suszone zajmują mniej miejsca w magazynie paszowym. Jednak problemem jest duża higroskopijność, dlatego należy je przechowywać w miejscach suchych.

– Wytłoki, które wychodzą z produkcji, to jest zupa, kisiel, 75–80% wilgotności. Może być w dawce nawet 20–30 litrów takiej zupy. Jeśli mówimy o suchej masie, to raczej skłaniałbym się ku 2 kg – tłumaczy doradca żywieniowy.

Przygotowanie kiszonki z wytłoków jabłecznych nie jest trudne, robi się to podobnie do kiszonki z kukurydzy, jednak dużo dłużej należy ugniatać pryzmę. (fot. AgroFoto.pl, użytkownik: Sianokos12)

Przygotowanie kiszonki z wytłoków jabłecznych nie jest trudne, robi się to podobnie do kiszonki z kukurydzy, jednak dużo dłużej należy ugniatać pryzmę. Nie dodaje się żadnych zakiszaczy. Czasami zdarza się nadpsuta część, ale hodowcy mówią, że wybierają ten fragment i zadają kiszonkę w dalszym ciągu.

Gdzie kupić?

Polska jest liderem w Europie w produkcji jabłek oraz soków. Jednak zakup wytłoków jabłkowych w naszym kraju nie jest zadaniem prostym. Niektórzy twierdzą, iż „ktoś położył na tym łapę”, czyli najprawdopodobniej duże koncerny paszowe, skupują wszystkie odpady poprodukcyjne soków od przetwórni. Można oczywiście kupić wytłoki jabłkowe suszone, granulowane w firmach paszowych, ale taki „rarytas” kosztuje 600–800 zł/t. Ciekawe jest to, że często w mniejszych zakładach produkujących soki, producenci nie mają co zrobić z odpadem, a chętnych brak.

Tygodniowo mogę oddawać ok. 1 t świeżych wytłoków. Mniej więcej 3 skrzynie po 300 kg. Ile za to bym chciał? No symbolicznie byle by ktoś zabrał.

producent z tłoczni Kropla Smaku z Jasieńca

Jaki jest koszt?

– Produkuję niewielkie ilości soku jabłkowego, głównie na zamówienie. Tygodniowo mogę oddawać ok. 1 t świeżych wytłoków. Mniej więcej 3 skrzynie po 300 kg. Ile za to bym chciał? No symbolicznie byle by ktoś zabrał, 30 zł za wszystko – mówi producent z tłoczni Kropla Smaku z Jasieńca.

Wytłoki suszone jabłkowe kosztują w zależności od regionu 470–600 zł/t, najczęściej należy odebrać towar własnym transportem, ogłoszeń w sieci jest bardzo dużo. Dla naszych rolników nie ma prywatnych ogłoszeń sprzedaży pulpy pomidorowej, winogronowej czy wytłoków z cytrusów, a szkoda, bo może chętni by się znaleźli, jeśli poznaliby atuty tych pasz.

Pulpa pomidorowa

W Iranie przeprowadzono doświadczenie, w którym zamieniono w dawce siano z lucerny na kiszonkę pomidorowo-jabłkową (pulpa pomidorowa 50%, wytłoki jabłkowe 50%). Okazało się, że skład mleka się nie zmienił, a poprawiła się wydajność i zmniejszyło się całkowite dzienne pobranie, czyli jednocześnie poprawiło wykorzystanie innych składników paszy. Pulpa pomidorowa była źródłem białka, wytłoki jabłkowe źródłem energii. Pasza mieszana z pomidorów i wytłoków może zastąpić aż 30% dawki. Szkoda tylko, że w Polsce nie możemy bezpośrednio od producenta kupić pulpy pomidorowej. Może w mniejszych zakładach warto się dowiedzieć czy mają odbiorcę tego typu odpadu.

Największym źródłem polifenoli są wytłoki z winogron.

Trudności dla hodowców

– Od roku 2015 rozpoczął się okres wyjątkowo trudny dla hodowców bydła i producentów mleka. Kary za przekroczenie kwot mlecznych, spadek cen mleka oraz susza i związane z nią dodatkowe koszty ponoszone na zakup pasz spowodowały, że producenci zaczęli poszukiwać alternatywy związanej z obniżeniem nakładów na żywienie bydła i poprawę opłacalności produkcji mleka. W opasie bydła możliwe jest wykorzystanie wytłoków owocowych – świeżych, kiszonych, a także suszonych. W żywieniu bydła stosuje się wytłoki jabłkowe, gruszkowe, cytrusowe i winogronowe. Najwięcej białka mają wytłoki winogronowe.

Wartościowa pasza

Podobnie, jak przypadku produkcji biogazu w procesie fermentacji metanowej i bilansowania receptur, dobrze zbilansowana pasza dla zwierząt, w szczególności bydła, zawierająca w swoim składzie wytłoki owocowe, pozwala na uzyskanie dobrych wyników produkcyjnych i zdrowotnych stada, a w szczególności rentowności produkcji mleka – podsumowuje mgr inż. Barbara Matros, biotechnolog z Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego Grodziec Śląski.

Wytłoki owocowe i warzywne mogą być wartościową paszą, pod warunkiem, że skupujemy je w korzystnej cenie. Warto przejrzeć ogłoszenia z okolicy i zastanowić się ile na takiej zamianie możemy zaoszczędzić.