Zachowanie świń – obserwacja i analiza

Znaczenie słowa behawior należy rozumieć jako zachowanie zwierząt, na które ma wpływ wiele czynników. Od dawna prowadzimy badania i obserwujemy zachowanie świń. Analiza reakcji na różne bodźce środowiskowe pozwala polepszać dobrostan stada.

Przodkowie świń, mianowicie dziki, spędzają większość swoich aktywności na poszukiwaniu i pobieraniu pokarmu. Świnie domowe utrzymywane w systemie wolno wybiegowym. Zatem poświęcają temu zajęciu nieco mniej, ale też przeważającą ilość czasu. Natomiast zwierzęta utrzymywane w systemie alkierzowym większą część doby leżą. Tym samym bardzo mało czasu poświęcają na czynności związane z jedzeniem.

Podstawowe zachowania świń

Istotnym wskaźnikiem zdrowotności i adaptacji (przystosowania) zwierząt do otaczającego je środowiska są proporcje czasu poświęcanego na odpoczynek, sen i zabawę. Świnie, niezależnie od grupy produkcyjnej, najwięcej czasu śpią i odpoczywają. Behawior pokarmowy, zwłaszcza pobieranie paszy i eksploracyjne zachowania świń można synchronizować.

Dobrostan powinien obejmować spełnienie 5 zasadniczych „wolności” zwierząt:

• od głodu i pragnienia, 
• od dyskomfortu fizycznego i psychicznego,
• od bólu, urazów i chorób,
• wolności od strachu w relacji z człowiekiem, 
• zdolności do wyrażania normalnego zachowania. 

Dobrostan świń według przepisów

Wśród podstawowych zagadnień w zakresie chowu i hodowli trzody chlewnej, które wynikają z przepisów prawa krajowego i unijnego, należy mieć na względzie, że wyzwaniem nowoczesnej produkcji dobrostan trzody, a dokładnie właściwa ocena wskaźników jego poziomu. Wśród nich należy wskazać uwarunkowania fizjologiczne, behawioralne, weterynaryjne, produkcyjne oraz środowiskowe. W poprawie warunków bytowania zwierząt gospodarskich coraz częściej mówimy o aspektach etycznych. Dlatego w kontekście dobrostanu powinniśmy analizować poszczególne systemy utrzymania, które zakładają chociażby specyfikę gatunkową umożlwiającą przejawianie naturalnych instynktów. W oparciu o kryteria oceny dobrostanu warto zwrócić uwagę na podstawowy sposób utrzymania świń. Mowa o utrzymaniu alkierzowym w pomieszczeniach inwentarskich, w których realizowany jest system ściołowy, lub bezściołowy.

Jak rozumieć zachowanie świń?

Wiemy, że niektóre zachowania świń zostały przez nie odziedziczone po przodkach. To głównie potrzeba rycia, żucia czy poszukiwania pokarmu. Wydaje się, nam że wiemy kiedy zwierzę jest szczęśliwe i spokojne, tzn. najedzone w optymalnych warunkach zoohigienicznych. 

Czy z kolei potrafimy szybko wyłapać sygnały, że zwierzę zaczyna cierpieć, jeśli np. to początek zmiany statusu dobrostanowego? Czy zmiany w zachowaniu są dla nas czytelne ? Musimy  potrafić właściwie interpretować takie sygnały. Analiza zachowania zwierząt jest najważniejszym wskaźnikiem dobrostanu. W modelu postępowania ze zwierzętami dobrostan i behawior powinny być traktowane razem i uwzględniane w tzw. indeksie dobrostanu.

Behawior pokarmowy, zwłaszcza pobieranie paszy i eksploracyjne zachowania świń można synchronizować.

Stereotypie i zaburzone zachowanie świń świadczą o niemożności dopasowania się zwierząt do warunków bardzo odbiegających od ich naturalnych potrzeb. Jest to sposób odreagowywania niedostatków dobrostanu.

Zaburzenia behawioralne świń

Zaburzenia behawioralne to zachowanie świń odbiegające od właściwego modelu zachowań charakterystycznych dla danego zwierzęcia. Zaliczamy do nich stereotypie, technopatie, agresję i kanibalizm. Nie wszystkie przejawy agresji wśród zwierząt należy traktować jako zaburzenia behawioralne, ponieważ czasami wynikają one z ustalania hierarchii pomiędzy osobnikami w grupie.

Stereotypie u świń

Stereotypie u świń to wynik uprzemysłowienia ich naturalnego środowiska bytowania. Są to czynności bezcelowe i nieprowadzące do zaspokojenia faktycznych potrzeb zwierząt Może to wskazywać na wpływ braku w środowisku wzbogacających elementów behawioralnych. Świnie najczęściej żują mocowania, liny, obgryzają pręty w kojcach, liżą ściany i  powierzchnię legowisk.  Odbiegają od wzorca danego gatunku i świadczą o złym samopoczuciu osobnika. Na przykład u świń może to być gryzienie krat kojca lub też działania autodestrukcyjne.

Są nimi inne powtarzane bezsensowne czynności, nieprowadzące do zaspokojenia faktycznych potrzeb zwierzęcia,  świadczą o jego złym samopoczuciu.  Prawdopodobnie są mechanizmem adaptacyjnym zabezpieczającym zwierzęta przed pojawieniem się chorób psychosomatycznych. W przypadku świń są one wynikiem uprzemysłowienia środowiska, ich powstawaniu sprzyjają intensywne metody chowu. Mogą być wywołane także nieprawidłowym żywieniem, bądź wadliwą konstrukcją urządzeń do zadawania pasz. Jednak nie zawsze stereotypie są wynikiem niedostatków żywieniowych. Na przykład u loch utrzymywanych na uwięzi występowały stereotypie, które zanikały, gdy kojce zaścielono słomą. 

Technopatie i kanibalizm

Technopatie to schorzenia somatyczne i urazy wywołane negatywnym oddziaływaniem środowiska. Wynikają z nieprzystosowania budynków, pomieszczeń i urządzeń do anatomii grupy wiekowej czy użytkowej. Wiążą się np. z chowem bezściołowym, dużą koncentracją zwierząt, produkcją w rytmie technologicznym.

Uciążliwą stereotypią u świń jest kanibalizm. Występuje on u warchlaków, tuczników, a czynnikami ryzyka są rasa, wiek, płeć i stan zdrowia. Zjawisko polega na częstym obgryzaniu uszu, ogonów, wygryzaniu innych okolic ciała, a nawet zagryzaniu prosiąt. Zaburzenie ma charakter wieloczynnikowy. Często jest związane z utrzymaniem bezściołowym na podłogach rusztowych, błędami żywieniowymi, złym mikroklimatem chlewni, ubogim środowiskiem niezaspokajającym potrzeb behawioralnych ruchu, eksploracji, zabawy, rycia, pasienia się, żucia. Cierpienie psychiczne i fizyczne powodują na początku apatię, obniżają drastycznie dobrostan, mogą w skrajnych przypadkach prowadzić do depresji a nawet śmierci.

Poraniony ogon świni jako efekt obgryzienia. (źródło: http://www.fawec.org/pl/publikacje/34-trzoda-chlewna/124-zachowania-kanibalistyczne-u-trzody-chlewnej)

Jak zapobiegać kanibalizmowi?

Obcinanie ogonków i przycinanie kiełków mają, zapobiec tej stereotypii, ale obecnie te zabiegi pielęgnacyjne nie są obligatoryjne. Jedną z przyczyn kanibalizmu może być niedobór włókna surowego w paszy. Niektórzy producenci uważają, że można tej stereotypii zapobiec stosując w mieszance treściwej dodatek śruty jęczmiennej. Dowiedziono, że kanibalizm jest rzadszy u zwierząt, które jako prosięta utrzymywane były w kojcu porodowym na ściółce. Agresywne zachowanie świń można zmniejszyć dodając elementy wzbogacające środowisko.

Jednak istnieje pogląd, że łańcuchy, rurki do żucia lub piłki nie zabezpieczają przed obgryzaniem ogonów. Świnie mają bardzo dobrze rozwinięty węch i nie przepadają za zabawkami ubrudzonymi odchodami. Ciekawość świń mogą pobudzać świeże materiały jak : słoma, trociny, torf,  a nawet rozdrobnione kolby kukurydzy. Zwierzęta dość szybko niestety nudzą się przedmiotami do manipulacji. Istotna jest także wysokość zawieszenia zabawek. Świnie wolą manipulować przedmiotami znajdującymi się poniżej ich ryja. Te, które wiszą na jego wysokości nie są zauważane. Najlepsza wysokość wynosi kilka  cm nad podłożem, niestety wtedy szybciej brudzą się. Jeżeli świnie są utrzymywane bezściołowo, materiał wzbogacający środowisko powinien być podawany w specjalnych zasobnikach.

Obgryzanie ogonów i uszu

Efektem nieprawidłowości dobrostanu świń są agresja i kanibalizm. Wywoływane są przez złe warunki środowiskowe. Zastosowanie słomy zwiększa ilość włókna w codziennej diecie, gdyż świnie w niej ryją i ją zjadają. Także zastosowanie pasz włóknistych ma istotny wpływ na zachowanie świń. Przypuszcza się, że kanibalizm mogą wywoływać obecne w paszach mikotoksyny. Należy więc skarmiać pasze o jak najwyższej jakości higienicznej.

 Obgryzanie ogonów, uszu wynikać może z wielu powodów. To głównie są:

• skłonności genetyczne,
• małe kojce,
• brak ściółki,
• stosowanie podłogi rusztowej,
• brak przedmiotów do zabawy,
• wahania temperatur w pomieszczeniu,
• oświetlenie,
• niesprawna wentylacja, wysoka wilgotność,
• walki hierarchiczne w stadzie,
• inwazje pasożytów, 
• duże stężenia amoniaku, siarkowodoru i dwutlenku węgla,
• niedobory wapnia, sodu, magnezu, fosforu i witamin,
• utrudniony dostęp do wody i paszy, złe rozdrobnienie paszy, niewłaściwej zawartości surowego.

Wpływ stereotypii na dobrostan

Pogryzione sztuki wolniej reagują na bodźce zewnętrzne z powodu bólu lub zakażenia. Krwawiący ogon stymuluje inne zwierzęta, ale szybkość rozprzestrzeniania się tego zjawiska w chlewni jest zmienna. Ponad połowa ferm mających warchlaki i tuczniki ma problemy z uszkodzeniami ogonów spowodowanymi ich obgryzaniem. Jednym ze środków zapobiegawczych jest obcinanie ogonów, jednak nie powinno być wyłącznym. Nie ma bowiem pewności, że zmieni to zachowanie świń i że zjawisko to nie wystąpi po kurtyzacji. Szczególnie, że od wielu lat nie jest to w Unii Europejskiej zabieg rutynowy, chociaż u ponad połowy świń jest on nadal wykonywany. Zapobieganie zachowaniom kanibalistycznym należy skierować na odpowiednie wzbogacenie środowiska w materiały pozwalające na naturalne zachowania np. na rycie, oraz unikanie  frustracji i stresu u zwierząt.

Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!