Jak obliczyć zapotrzebowanie świń na energię i białko?

Mieszańce rasowe obecnie utrzymywanych świń charakteryzują się wysokimi dziennymi przyrostami masy ciała oraz udziałem mięsa w tuszy. Do wykorzystania pełni ich potencjału genetycznego niezbędne jest jednak stosowanie wysokiej jakości pasz, które w swoim składzie zawierają m. in. białko.

Pasze dla trzody powinny cechować się odpowiednim poziomem składników pokarmowych (energii metabolicznej, białka strawnego, aminokwasów egzogennych strawnych w jelicie cienkim, składników mineralnych oraz witamin). Jak zatem obliczyć, czy stosowana przez nas pasza jest dla zwierząt odpowiednia?

Zbilansowana pasza

Ilość pobranych składników pokarmowych jest ściśle powiązania z możliwością pobrania paszy. Aby pokryć zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zwierząt, pasza powinna być odpowiednio zbilansowana pod względem energii, białka, składników mineralnych, witamin oraz charakteryzować się wysoką strawnością. Można to uzyskać poprzez wprowadzenie do paszy komponentów wysokoenergetycznych, wysokobiałkowych, dodatków paszowych, wpływających na poprawę strawności składników pokarmowych, oraz zastosowanie nowoczesnych technik obróbki materiałów paszowych.

Ilość pobranych składników pokarmowych jest ściśle powiązania z możliwością pobrania paszy.

Efektywność produkcji tuczu

Producenci żywca szczególną uwagę zwracają się na efektywność produkcji świń. Jest to ważny aspekt, gdyż koszty żywienia stanowią nawet 70–75% ogólnych kosztów produkcji. Z tego też względu hodowcy kładą nacisk na precyzyjne szacowanie wartości energetycznej i pokarmowej komponentów paszowych oraz określanie potrzeb energetycznych, białkowych oraz zapotrzebowania na składniki mineralne i witaminy zwierząt.

Spośród czynników żywieniowych na efektywność tuczu istotny wpływ mają:

• zawartość białka (aminokwasów),
• koncentracja energii,
• zawartość tłuszczu i włókna surowego w paszy,
• rodzaj i sposób żywienia poszczególnych grup technologicznych świń.

Uzyskanie wysokich przyrostów masy ciała zwierząt przy odpowiedniej ich mięsności wymaga zapewnienia odpowiedniego poziomu energii i składników pokarmowych w mieszance. Zatem, z jednej strony pasza powinna w pełni zaspokoić potrzeby pokarmowe zwierząt (dla których jest przeznaczona), z drugiej strony powinna mieć niską cenę. Dlatego, w praktyce funkcjonuje określenie tzw. „optymalnej paszy” pod względem żywieniowym oraz kosztów jej produkcji.

Co wpływa na efektywność tuczu?

Zapotrzebowanie na białko dla trzody

Zapotrzebowanie na białko (aminokwasy) podawane jest w ilości (w gramach lub procentach) w kg mieszanki. Obok precyzyjnego określania potrzeb energetycznych żywieniowcy zwracają uwagę na stosunek energetyczno-białkowy, co wpływa na uzyskanie wysokiej mięsności świń. Zatem, bardziej prawidłowe jest wyrażanie ilości białka lub lizyny w odniesieniu do wartości energetycznej (g białka (lizyny)/1 MJ energii metabolicznej).

Zapotrzebowanie na białko dla trzody , podobnie jak zapotrzebowanie na energię, zależy od potencjału genetycznego świń, wieku, płci, żywienia, zdrowotności stada oraz warunków zoohigienicznych. Zmieniają się one w trakcie odchowu świń.

Zapotrzebowanie na białko dla trzody, podobnie jak zapotrzebowanie na energię, zależy od potencjału genetycznego świń, wieku, płci, żywienia, zdrowotności stada oraz warunków zoohigienicznych.

Mieszanki dla prosiąt charakteryzują się wyższym udziałem tego składnika pokarmowego niż dla zwierząt starszych. Związane jest to głównie z pokryciem zapotrzebowania na białko niezbędne w procesach budulcowych organizmu. Ponadto, białko dostarczane młodym zwierzętom musi cechować się wyższą strawnością niż komponenty białkowe stosowane w żywieniu tuczników czy loch. Przyczyną tego jest niedojrzały przewód pokarmowy i niski poziom sekrecji enzymów trawiennych przez komórki wydzielnicze nabłonka przewodu pokarmowego u tych osobników. Wyższe zapotrzebowanie na białko wykazywać będą też lochy w czasie laktacji.

Potrzeby bytowe i produkcyjne trzody

Zapotrzebowanie na białko dzieli się na potrzeby bytowe i produkcyjne. Zapotrzebowanie bytowe związane jest z ciągłymi procesami rozpadu białka paszy i ponownej syntezy białka wykorzystywanego na potrzeby organizmu. Wolne aminokwasy powstające w procesie proteolizy wykorzystywane są do syntezy białka lub po transaminacji lub dezamincji zużywane są do innych celów np. energetycznych. Pula aminokwasów, która nie posłużyła do ponownej syntezy białka musi być dostarczona w paszy celem pokrycia potrzeb bytowych organizmu.

Zapotrzebowanie produkcyjne na białko dla trzody zależy od przyrostów masy ciała, a w szczególności od odłożenia białka w przyroście lub wyprodukowanym mleku. Wielkość ta ściśle związana jest z genetycznym potencjałem i wiekiem zwierząt. Ponadto, może być modyfikowana przez żywienie i warunki utrzymania świń.

Zapotrzebowanie produkcyjne na białko dla trzody zależy od przyrostów masy ciała, a w szczególności od odłożenia białka w przyroście lub wyprodukowanym mleku

Zawartość aminokwasów

Po zapewnieniu odpowiedniego bilansu białkowego warto zwracać również uwagę na zawartość w diecie świń aminokwasów egzogennych, które można dodawać do mieszanki w postaci aminokwasów krystalicznych. Racjonalne dobranie aminokwasów egzogennych takich jak: lizyna, metionina, tryptofan, treonina oraz walina i izoleucyna, pozwala lepiej zbilansować skład aminokwasowy, a ponadto ograniczyć straty białka w postaci azotu, który przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska.

Jednak najbardziej właściwym sposobem określania zawartości białka w paszy jest wyrażanie jego w ilości aminokwasów strawnych jelitowo.

Lizyna jest pierwszym limitującym aminokwasem dla trzody chlewnej. Dlatego też jej zapotrzebowanie musi być w pełni pokryte. Niedostarczenie lizyny w odpowiedniej ilości powoduje ograniczone wykorzystanie innych egzogennych aminokwasów. Wzajemne proporcje aminokwasów są ustalane poprzez przyjęcie wzorca tzw. „białka idealnego”, w którym zawartość lizyny przyjmowana jest za 100%.

Zawartość białka w paszy

W praktyce najczęściej zawartość białka w mieszance wyrażana jest w postaci białka ogólnego. Żywieniowcy coraz częściej podkreślają, że wskaźnik ten w tej postaci jest mało precyzyjny. Dlatego też zalecają wyrażanie białka w paszy ilością białka strawnego. Jednak najbardziej właściwym sposobem określania zawartości białka w paszy jest wyrażanie jego w ilości aminokwasów strawnych jelitowo. Powszechnie uważa się, że system bilansowania aminokwasów strawnych jest najbardziej efektywny pod względem uzyskiwanych wyników produkcyjnych i kosztów produkcji mieszanek.

Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe u trzody chlewnej oraz pobranie paszy przez zwierzęta przedstawiają tab. 1 i 2.

Potrzeby energetyczne

Zapotrzebowanie świń na energię uzależnione jest od ich masy ciała i przyrostów dobowych. Zatem, bilans energetyczny zwierzęcia jest związany z potrzebami bytowymi oraz produkcyjnymi. Potrzeby bytowe zależą od masy ciała zwierzęcia, temperatury otoczenia, wilgotności i są związane z podstawowymi procesami funkcjonowania organizmu. Natomiast potrzeby produkcyjne związane są z ilością odłożonego białka lub tłuszczu w mięśniach tuczników (w okresie wzrostu świń), płodzie i łożysku lub przeznaczone są na produkcję siary i mleka u loch oraz na produkcję nasienia u knurów.

Miernik wartości energetycznej

Zapotrzebowanie świń na energię i składniki pokarmowe może być przedstawiane jako wymagania dobowe uzależnione od ilości pobranej paszy lub wyrażone w kg mieszanki pełnoporcjowej. Wartość energetyczną komponentów paszowych i zapotrzebowanie trzody chlewnej określa się przy zastosowaniu energii metabolicznej. Ma ona na celu zaspokojenie zapotrzebowania zwierząt zarówno na potrzeby bytowe, jak również produkcyjne. Miernik wartości energetycznej w postaci energii metabolicznej oprócz trzody chlewnej stosowany jest także u drobiu, psów oraz kotów.

Miernik wartości energetycznej w postaci energii metabolicznej oprócz trzody chlewnej stosowany jest także u drobiu, psów oraz kotów.

Potrzeby bytowe zaspakajane są w pierwszej kolejności. Dopiero po ich zaspokojeniu energia i składniki pokarmowe kierowane są na pokrycie potrzeb produkcyjnych. W odchowie prosiąt szybko wzrasta gromadzenie białka i tłuszczu w ciele. W okresie odsadzenia odnotowuje się małe pobranie paszy, co skutkuje spadkiem odkładania białka, a nawet uwalnianiem rezerw tłuszczu z organizmu prosiąt. Tucz natomiast charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i dobrym wykorzystaniem prawidłowo zbilansowanej paszy (co ma istotne znaczenie dla efektywności produkcji tuczników).

Zapotrzebowanie bytowe

Zapotrzebowanie bytowe wyrażone jest w stosunku do masy metabolicznej zwierząt (BW^0,75). Temperatura otoczenia istotnie wpływa na potrzeby bytowe. Utrzymywanie zwierząt w pomieszczeniach, gdzie nie jest zapewniony komfort temperaturowy, zwiększa ich potrzeby bytowe nawet o 15–30%. Należy także pamiętać, że zwierzęta korzystające z wolnego wybiegu wykazują wyższe potrzeby energetyczne (na aktywność fizyczną zużywają ok. 20% energii bytowej).

Sprawdź zapotrzebowanie bytowe trzody

Zapewnienie zwierzętom optymalnych warunków utrzymania, dbanie o ich zdrowotność pozwala na przekierowanie większej puli energii i składników pokarmowych na potrzeby produkcyjne (w konsekwencji hodowcy odnotowują wyższe pobranie paszy i poprawę wykorzystania paszy przez świnie).

Zapotrzebowanie produkcyjne u tuczników zależy od przyrostów masy ciała oraz od gromadzenia ilości białka i tłuszczu w ciele. Obecnie utrzymywane mieszańce rasowe świń charakteryzują się intensyfikacją odłożenia tkanki mięsnej (białka) przy jednoczesnym ograniczaniu kumulowania tłuszczu w postaci tłuszczu śródmięśniowego. Odłożenie białka wzrasta liniowo wraz ze wzrostem pobrania energii w zależności od genotypu świń. Na ilość odłożonego białka w ciele wpływa także wiek, płeć, żywienie i warunki utrzymania.

Bilansowanie mieszanek

Przy prawidłowym bilansowaniu mieszanek zwracamy uwagę na ilość pobranej energii z paszy. Powszechnie wiadomo, że ilość pobranej paszy przez zwierzęta determinuje wydajność produkcyjną. Z tego względu wzrost koncentracji energii w mieszankach wpływa korzystnie na wzrost zwierząt i intensywność przyrostów dobowych, i/lub poprawę wykorzystania paszy.

W praktyce nie zawsze odnotowuje się niniejsze zależności. Zatem można stwierdzić, że im gorsze warunki utrzymania i żywienia tym silniejsza reakcja świń na wzrost  koncentracji energii w mieszance. Podobnie, im wyższy potencjał genetyczny świń tym obserwowane jest mniejsze pobranie paszy. Dlatego też wraz ze wzrostem wartości energetycznej pasz odnotowuje się szybszy przyrost masy ciała.

Istotny wpływ na zapotrzebowanie na energię ma również płeć. Loszki pobierają 10-12% mniej energii i o ok. 4% lepiej wykorzystują pasze w porównaniu z wieprzkami

Przy czym u większości świń konwersja paszy na białko zwierzęce nie jest tak efektywna po osiągnięciu 70 kg masy ciała, w wyniku czego następuje zwiększone odkładanie się tłuszczu w postaci słoniny. Stąd też w mieszankach dla tuczników powyżej tej masy ciała zaleca się ograniczenie koncentracji energii w diecie lub ograniczenie pobrania paszy przez zwierzęta o 10–15%.

Zapotrzebowanie na energię a płeć

Istotny wpływ na zapotrzebowanie na energię ma również płeć. Loszki pobierają 10-12% mniej energii i o ok. 4% lepiej wykorzystują pasze w porównaniu z wieprzkami. Najwięcej energii pobierają wieprzki, następnie loszki, a najmniej knurki (Lipiński, 2016).

Podstawowymi paszami energetycznymi w żywieniu trzody chlewnej są ziarna zbóż oprócz tego w przeszłości były stosowane (lub są stosowane na niewielką skalę) ziemniaki parowane. Zarówno w zbożach, jak i w ziemniakach głównym źródłem energii dla zwierząt jest skrobia. Zawartość energii metabolicznej, białka ogólnego i aminokwasów w podstawowych komponentach paszowych dla trzody chlewnej przedstawia tabela 3.

Komponując paszę dla świń, warto zwrócić uwagę na zawartość włókna surowego. Optymalny jego poziom stymuluje motorykę przewodu pokarmowego. Jednakże, zbyt wysoki jego udział w dawce powoduje pogorszenie strawności składników pokarmowych paszy oraz zmniejsza jej energetyczność.

Podstawowymi paszami energetycznymi w żywieniu trzody chlewnej są ziarna zbóż oprócz tego w przeszłości były stosowane (lub są stosowane na niewielką skalę) ziemniaki parowane.

Obniżenie wartości energetycznej paszy przeznaczonej dla zwierząt o zwiększonym jej zapotrzebowaniu wymaga uzupełnienia dawki dodatkiem np. oleju.

Natłuszczanie mieszanek olejami

Najefektywniejszym zabiegiem zwiększającym wartość energetyczną mieszanek dla świń jest ich natłuszczanie olejami (tłuszcz zaliczany jest do najbardziej energetycznych składników paszy). Dodatkową zaletą stosowania oleju w mieszankach jest zmniejszenie pylistości silnie rozdrobnionych surowców paszowych, a tym samym zmniejszenie zapylenia w budynku chlewni. Natłuszczanie mieszanek zwiększa jej smakowitość, a tym samym jej pobranie przez zwierzęta.

Dodatek oleju wpływa także na wzrost przyswajalności witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Ponadto, oleje roślinne są źródłem kwasów nienasyconych (w tym kwasu oleinowego: C18:1, który wpływa na obniżenie poziomu frakcji LDL we krwi). Natłuszczanie mieszanek dla loch olejami roślinnymi w ilości 2-3% wpływa korzystnie na masę urodzeniową prosiąt, poprawia mleczność loch oraz wpływa pozytywnie na przyrosty dobowe prosiąt. W żywieniu tuczników stosowanie oleju pozwala na skrócenie okresu tuczu.

Od czego zależy zapotrzebowanie na białko dla trzody?

Co decyduje o rodzaju i ilości oleju w paszy?

O rodzaju i ilości oleju w mieszankach pełnoporcjowych powinien decydować jej skład (zwłaszcza komponentów energetycznych) oraz rasa, wiek, płeć zwierząt. Prosięta ze względu na słabo rozwinięty układ enzymatyczny przewodu pokarmowego powinny otrzymywać nie więcej niż 2% oleju w mieszance. Udział oleju w mieszankach dla tuczników również nie powinien przekraczać 1,5–2% ze względu na wysoką zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego: C18:2 oraz linolenowego: C18:3) oraz niekorzystne oddziaływanie na właściwości sensoryczne mięsa, a także jakość tłuszczu mięsa i słoniny.

Przed wprowadzeniem oleju do mieszanki należy go lekko podgrzać. Ułatwia to jego zadawanie, dokładne rozprowadzenie i wymieszanie oraz lepsze przyleganie do cząsteczek paszy.

Indywidualne potrzeby

Z punktu widzenia producenta trzody chlewnej bilansowanie ilości energii i białka w diecie zwierząt będzie miało znaczenie w momencie, gdy przygotowuje on pasze we własnym gospodarstwie. Układanie poprawnych dawek nie jest łatwe i wymaga wiedzy i doświadczenia w tym zakresie. Dysponując wysokiej jakości materiałem genetycznym świń szybko rosnących, nie możemy pozwolić sobie na popełnianie błędów.

Obecnie, optymalne żywienie należy dostosować do indywidualnych potrzeb gospodarstwa i uwarunkowań, jakie w nim obowiązują. Ponadto, na rynku dostępne są bardzo liczne komponenty i dodatki paszowe, a ich ceny ulegają częstym zmianom, co dla osób nie będących specjalistą w przygotowywaniu receptur paszowych i nie korzystających z programów komputerowych nastręcza wielu trudności. W praktyce, hodowcy przeważnie bazują na własnych zbożach, a komponenty wysokobiakowe oraz dodatki paszowe, w tym mineralno-witaminowe kupują w formie premiksów paszowych, koncentratów czy tez superkoncentratów.

Układanie poprawnych dawek nie jest łatwe i wymaga wiedzy i doświadczenia w tym zakresie. Dysponując wysokiej jakości materiałem genetycznym świń szybko rosnących, nie możemy pozwolić sobie na popełnianie błędów.

Mieszanki pełnoporcjowe

Łatwiejszym, a tym samym bezpieczniejszym rozwiązaniem jest zakup mieszanek pełnoporcjowych. Wtedy, to na firmie paszowej (w oparciu o wieloletnie doświadczenie i dane publikowane w zaleceniach żywieniowych) spoczywa dostosowanie składu paszy do potrzeb zwierząt w zależności od ich przeznaczenia i wydajności. Prawidłowe zbilansowanie mieszanki, w tym przypadku, jest bardziej precyzyjne ponieważ firma może dokonać szczegółowej analizy chemicznej zawartości składników pokarmowych w każdym komponencie paszowym i dokładniej zbilansować mieszankę dla zwierząt.

Analiza składu komponentów paszowych

Przygotowując paszę we własnym gospodarstwie, jeśli mamy taką możliwość, warto byłoby wykonać podstawową analizę składu komponentów paszowych, co umożliwi dokładniejsze zbilansowanie składników pokarmowych w mieszance. Dlatego, że uśrednione dane w zaleceniach, dotyczące zawartości składników pokarmowych mogą odbiegać od rzeczywistej zawartości w danym materiale paszowym (w praktyce zawartości białka i aminokwasów w surowcach zbożowych mogą się zmieniać w zależności od odmiany danego zboża, poziomu nawożenia, żyzności gleby czy warunków klimatycznych).

Udogodnienia dla hodowców

Dane dotyczące zapotrzebowania można odczytać z zaleceń żywieniowych (Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz dla świń. Normy Żywienia Świń, 2014) lub korzystać z programów służących do układania dawek / mieszanek dla zwierząt (aczkolwiek taki program wiąże się z wydatkiem powyżej 1000 zł; ponadto wymaga umiejętności posługiwania się komputerem). Obecnie hodowcy mają możliwość korzystania z licznych żywieniowych programów komputerowych dostępnych w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego oraz wśród przedstawicieli firm paszowych świadczących usługi z zakresu doradztwa żywieniowego, którzy na życzenie przygotowują paszę dostosowaną dla poszczególnych grup żywieniowych.

Przeczytaj koniecznie:

• 5 najczęściej popełnianych błędów w żywieniu tuczników!
• Witaminy w żywieniu świń
• Mieszanie zbóż na pasze dla trzody chlewnej: co brać pod uwagę?