Zasady dopłat bezpośrednich obowiązujące rolników już od 1 stycznia 2023 r.

fot. Tomasz Kuźdub / agrofakt.pl

Zasady dopłat bezpośrednich w 2023 zmienią się w związku z nowymi zasadami warunkowości. Zmiany wynikają z reformy Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027 i wprowadzają na rolników nowe obowiązki, które w przypadku niespełnienia będą skutkować karami. A te będą miały formę potrąceń z dopłat bezpośrednich.

Zasady dopłat bezpośrednich w 2023 wiążą się ze wzmocnioną warunkowością. W związku z tym grunty muszą być utrzymane w dobrej kulturze rolnej (DKR) zgodnej z ochroną środowiska (ang. Good Agricultural and Environmental Condition – GAEC). Normy te określono w załączniku III do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/2115.

Zasady dopłat bezpośrednich 2023 – ważne normy GAEC

Normy GAEC to zestaw praktyk, które obejmują trzy obszary działania takie jak:

• klimat i środowisko,
• zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin,
• dobrostan zwierząt.

Od prawidłowego wypełnienia ich zasad będzie zależało otrzymanie dopłat bezpośrednich w 2023 r, a także płatności w ramach interwencji II filara. Nowe zasady warunkowości wchodzące w życie od 2023 r. dotyczące dopłat bezpośrednich omówiła Wielkopolska Izba Rolnicza charakteryzując zestaw norm GAEC.

Za co można stracić dopłaty bezpośrednie?

Jak już wspomnieliśmy, zasady dopłat bezpośrednich w 2023 r. będą skupiać się wokół spełnienia norm GAEC. Pierwsze z nich, czyli norma GAEC 1, a także GAEC 2 wyjaśniają kwestie utrzymania TUZ oraz ochrony torfowisk:

Norma GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o proporcję trwałych użytków zielonych w stosunku do użytków rolnych

Norma ta zakłada, że w skali całego kraju udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych nie może się spaść o więcej, niż 5% w stosunku do roku 2018. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej, niż 5% przekształcanie TUZ nie będzie możliwe. Dlatego też rolnicy, którzy przekształcili wcześniej TUZ, zobowiązano do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub ich odtworzenia na innym gruncie.

Norma GAEC 2: Ochrona torfowisk i terenów podmokłych – będzie obowiązywać od 2025 r.

Celem tej normy jest szczególne traktowanie gleb pochodzenia organicznego o łącznej miąższości co najmniej 40 cm i zawartości materii organicznej ≥ 30%. W związku z tym rolników zobowązano do przestrzegania określonych wymogów na wyznaczonych obszarach podmokłych i torfowiskach. Jednakże dopiero przed wdrożeniem normy w 2025 roku wymogi te zostaną doprecyzowane, ponieważ wymagają dostosowania i zmian w Planie Strategicznym. Więcej szczegółów poznamy więc w 2025 r., kiedy to zaplanowano wdrożenie normy GAEC 2.

Zasady dopłat bezpośrednich 2023 zgodnie z normami GAEC

W zestawie norm GAEC znalazły się również te, które obejmują zakaz wypalania ściernisk, a także zakaz stosowania nawozów i ŚOR w okolicach cieków wodnych.

Norma GAEC 3: Zakaz wypalania ściernisk, chyba że odbywa się to ze względów związanych ze zdrowiem roślin

Obejmuje ona zakaz wypalania gruntów rolnych, z wyjątkiem punktowego wypalania roślin, ich części, a także resztek pożniwnych ze względów fitosanitarnych. Wyjątek stanowi jednak wypalanie dokonane na skutek zalecenia inspektora PIORIN w celu niszczenia chorób kwarantannowych roślin, które nie będzie zaliczać się jako niespełnienie normy. Wyjątkiem jest także fakt wystąpienia siły wyższej, albo nadzwyczajnych okoliczności np. poważnej klęski żywiołowej, która w dużym stopniu dotknie grunty rolne gospodarstwa.

Nowe zasady warunkowości obowiązujące od 2023 r. określają sposób zarządzania orką i utrzymania okrywy ochronnej gleby.

fot. Tomasz Kuźdub

Rolnicy sami mogą zdecydować o punktowym wypalaniu ze względów fitosanitarnych, niezależnie od zaleceń inspektorów PIORiN. W szczególności punktowe wypalanie będzie wskazane do spalenia na polu porażonych łętów ziemniaka, czy roślin pomidora. Wypalić będzie można także materiał szkółkarski drzew i krzewów owocowych lub ozdobnych porażony przez Regulowane Agrofagi Niekwarantannowe (RAN). Wypalanie możliwe będzie też w przypadku roślin zaatakowanych przez agrofagi niekwarantannowe, szczególnie wtedy, kiedy nie ma możliwości zwalczania dostępnymi środkami ochrony roślin lub jest ono utrudnione.

Norma GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych

Zasady dopłat bezpośrednich w 2023 związane są tutaj z zakazem stosowania nawozów, a także środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych. Tych środków produkcji nie będzie można stosować w odległości wynoszącej co najmniej 3 m od brzegów.

Dopłaty bezpośrednie 2023 – nowe zasady warunkowości

Kolejne nowe zasady warunkowości dotyczą uprawy, a także pokrycia gleby okrywą ochronną.

Norma GAEC 5: Zarządzanie orką, przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu

Powyższa norma obejmuje grunty orne położone na stokach o nachyleniu ≥ 14% utrzymywane zgodnie z normami przy spełnieniu określonych warunków takich jak:

• nie wykorzystywanie pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku,
• nie utrzymywanie czarnego ugoru w okresie jesienno-zimowym, czyli od 1 listopada do 15 lutego następnego roku.

Z kolei, w przypadku upraw roślin wieloletnich lub upraw trwałych prowadzonych na takich stokach wymagane jest utrzymanie okrywy roślinnej lub ściółki w międzyrzędziach.

Norma GAEC 6: Minimalne pokrycie gleby, aby uniknąć pozostawienia gleby niepokrytej roślinnością w najbardziej newralgicznym(-ych) okresie(-ach)

Kolejna z zasad, czyli norma GAEC6 zobowiązuje rolników do utrzymania okrywy ochronnej gleby na powierzchni co najmniej 80% gruntów ornych gospodarstwa rolnego w okresie od 1 listopada do 15 lutego.

Warunki w ramach tej normy będą spełnione jeżeli okrywa obejmuje uprawy ozime, trawy na gruntach ornych czy międzyplony ozime. Innym sposobem na spełnienie normy jest pozostawienie ścierniska, jak również pokrycie gleby resztkami pożniwnymi lub ich pozostawienie po zbiorach. Z kolei w uprawach trwałych, takich jak sady zobowiązano producentów do utrzymania okrywy ochronnej gleby w międzyrzędziach w takim samym terminie. Czyli od 1 listopada do 15 lutego.

Zasady dopłat bezpośrednich 2023 dotyczące płodozmianu

W zestawie norm znajduje się również norma GAEC 7 odnosząca się do zachowania płodozmianu na gruntach ornych. Wymóg ten dotyczy gospodarstw o powierzchni większej, niż 10 ha gruntów ornych.

Norma GAEC 7: Płodozmian na gruntach ornych, z wyjątkiem upraw rosnących pod wodą

Norma ta zobowiązuje gospodarstwa powyżej 10 ha gruntów ornych do:

• prowadzenia upraw tak, aby na każdej działce rolnej miało miejsce prowadzenie innej uprawy w plonie głównym, w porównaniu do roku poprzedniego. Powierzchnia takiej uprawy musi wynosić co najmniej 40% gruntów ornych gospodarstwa.
• wprowadzenia po zbiorze plonu głównego uprawy wtórnej, czyli np. międzyplonu ozimego, ścierniskowego albo wsiewki poplonowej. Okres utrzymania międzyplonu musi wynosić co najmniej 8 tygodni od terminu wysiewu. Natomiast utrzymanie wsiewki powinno obejmować 8 tygodni od terminu zbioru uprawy w plonie głównym,
• prowadzenia takiej samej uprawy w plonie głównym w terminie nie dłuższym, niż 3 lata.

Powyższe zasady dopłat bezpośrednich 2023 r. nie dotyczą upraw korzystnie wpływających na poprawę i zachowanie potencjału gleby. Takie jak np. rośliny bobowate, trawy i inne zielne rośliny pastewne, a także mieszanki bobowatych drobnonasiennych z trawami. Do tej kategorii zaliczają się także grunty ugorowane, jak również uprawy wieloletnie.

Wyłączenia z Normy GAEC 7

W przypadku normy GAEC stosowane są wyłączenia, które odnoszą się do gospodarstw w których:

• więcej, niż 75% gruntów ornych zajmują pod produkcję traw lub innych zielnych roślin pastewnych czy pod uprawę roślin strączkowych. Ponadto obszar ten mogą stanowić grunty ugorowane,
• więcej, niż 75% użytków rolnych stanowią TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub stanowi sumę powyższych.

Ponadto normę GAEC 7 co do zasady spełniają gospodarstwa ekologiczne, prowadzące produkcję zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 2018/848, potwierdzoną certyfikatem.

Dywersyfikacja upraw – opis obowiązków

Dodatkowe obowiązki dotyczą także gospodarstw obejmujących powierzchnię ponad 10 ha gruntów ornych, które zobowiązano do prowadzenia co najmniej 3 różnych uprawy na gruntach ornych. Jednak w tym przypadku uprawa główna nie może zajmować więcej, niż 65% gruntów ornych. Z kolei dwie uprawy główne nie mogą łącznie zajmować powierzchni większej, niż 90% gruntów ornych w gospodarstwie.

Natomiast dywersyfikacji upraw nie muszą wdrażać gospodarstwa w których więcej, niż 75% gruntów ornych podlega ugorowaniu, wykorzystuje się do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych. Albo do uprawy roślin strączkowych lub też stanowi sumę powyższych.

Wyłączeniu podlegają też gospodarstwa w których więcej, niż 75% UR to trwałe użytki zielone lub tereny wykorzystywane do produkcji traw. Albo innych zielnych roślin pastewnych, lub stanowi sumę powyższych. Ponadto gospodarstwa, które prowadzą produkcję ekologiczną zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 2018/848, potwierdzoną certyfikatem także nie muszą wdrażać wspomnianej normy.

Przedostatnia norma GAEC, która wchodzi w skład zasad dopłat bezpośrednich od 2023 r. odnosi się do kwestii przeznaczenia gruntów ornych na obszary, jak i elementy nieprodukcyjne.

Norma GAEC 8: Minimalny udział powierzchni gruntów ornych przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, i na wszystkich użytkach rolnych, zachowanie elementów krajobrazu oraz zakaz ścinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych

W przypadku tej normy co najmniej 4% gruntów ornych na poziomie gospodarstwa należy przeznaczyć na obszary i elementy nieprodukcyjne. W tym także na grunty ugorowane. Z kolei, co najmniej 7% gruntów ornych na poziomie gospodarstwa przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne. Takie jak grunty ugorowane oraz międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin. Z tego 3% mają stanowić obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane.

Odstępstwa od norm GAEC 7 i GAEC 8

MRiRW przypomina jednocześnie, że przepisy unijne umożliwiają państwom członkowskim tymczasowe odstępstwo od stosowania norm GAEC 7 i GAEC 8. Jest to możliwe ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w obliczu wojny w Ukrainie. Oznacza to, że nie będą one obowiązywały rolników w roku 2023. Dzięki odstępstwu rolnicy nie muszą martwić się, że złamią zasady dopłat bezpośrednich w 2023 r.

Jednakże odstępstwo od normy GAEC 8 nie obejmuje pewnych elementów krajobrazu, które należy zachować. Dotyczy to zachowania drzew – pomników przyrody, oczek wodnych o powierzchni do 100 m2 oraz rowów do 2 m szerokości. Ponadto w GAEC 8 należy przestrzegać zakaz dotyczący przycinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych. Jednakże przepis nie dotyczy drzew owocowych, wierzb i zagajników o krótkiej rotacji.

Zasady dopłat bezpośrednich 2023 – wymogi na obszarach Natura 2000

Ostatnia z norm GAEC 9 informuje o wymogach na obszarach należących do sieci Natura 2000.

Norma GAEC 9: Zakaz przekształcania lub orania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako trwałe użytki zielone wrażliwe pod względem środowiskowym na obszarach należących do sieci Natura 2000.

Powyższa norma dotyczy w szczególności rolników gospodarujących na obszarach Natura 2000. Obejmuje ona zakaz przekształcania lub zaorywania wyznaczonych cennych trwałych użytków zielonych położonych na obszarach chronionych. Podstawą do wyznaczenia takich TUZ będzie inwentaryzacja, którą przeprowadzi organ właściwy do wdrożenia przepisów dyrektywy ptasiej (2009/147/WE) i siedliskowej (92/43/EWG).

Reasumując, zasady dopłat bezpośrednich w 2023 wymagają od rolników dużej uwagi w prowadzeniu prac w gospodarstwie. Niestety przekroczenie lub złamanie zapisów którejkolwiek z przestawionych norm będzie skutkować zmniejszeniem dopłat bezpośrednich w 2023 r.

Czytaj również: Ekoschemat Rolnictwo węglowe – kontrowersje wokół praktyk

Źródło: Wielkopolska Izba Rolnicza; MRiRW