Planowanie kwater, drogi i otoczenia sadu jabłoniowego

22 października 2021, dr inż. Ewelina Gudarowska

Planowanie kwater w sadzie to podstawa przy zakładaniu nowych nasadzeń. Od ich rozmieszczenia, zagęszczenia, uzbrojenia zależy bowiem powodzenie produkcji, wielkość i jakość plonu w przyszłych latach. Na co zwracać szczególną uwagę?

Zakładanie sadu jabłoniowego, to działanie wieloetapowe. Związane jest z podjęciem wielu trudnych decyzji, aczkolwiek niezbędnych. Wszelkie bowiem błędy popełnione w tym okresie będą się mściły w późniejszych latach funkcjonowania sadu. Niektórych już nie uda się naprawić. Dlatego tak ważne jest podjęcie decyzji o wielkości sadu, wytyczenie kwater, dróg, ogrodzeń. Koniecznie też trzeba pomyśleć o zapleczu technicznym.

Spis treści

Reklama

Planowanie kwater oraz całej infrastruktury w sadzie

Przy zakładaniu sadu niezbędne są następujące działania:

wybór stanowiska,
przygotowanie gleby,
decyzje odmianowe,
planowanie kwater – szczególnie ich rozmieszczenia,
uzbrojenie w systemy nawadniające, w tym przeciwprzymrozkowe,
przygotowanie konstrukcji lub podpór wspierających drzewa,
przygotowanie innych konstrukcji, w zależności od przeznaczenia owoców (np. do zainstalowania osłon przeciwgradowych),
wytyczenie dróg technicznych,
ogrodzenie.

Ponadto planując założenie sadu należy uwzględnić uwarunkowania techniczne gospodarstwa (zaplecze maszynowe) oraz warunki ekonomiczne (np. bliskość i rodzaj rynków zbytu, dostępność siły roboczej, miejsce zakupu środków produkcji). Równie ważne są możliwości rozwoju gospodarstwa zarówno w kontekście technologicznym (chłodnia KA), jak i ekonomicznym (np. współpraca w ramach z grupy producenckiej).

Wielkość sadu

Sad wielkości 20 ha z produkcją na poziomie 50 ton z ha i 75% udziałem owoców wysokiej jakości powinien zapewnić godziwy dochód dla sadownika i jego rodziny. Odpowiednia wielkość sadu pozwoli w pełni eksploatować maszyny i narzędzia oraz wykorzystać chłodnię.

Planowanie kwatery

Sad powinien być podzielony na kwatery wielkości 0,5-2 ha i długości 50-200 m. Rzędy drzew w kwaterach powinny być posadzone w kierunku północ-południe. Kwatery jabłoni są zazwyczaj wieloodmianowe (2 lub 3 odmiany), co wynika z obcopylności tego gatunku. Odmiany rosnące w jednej kwaterze powinny charakteryzować się zbliżonym okresem kwitnienia i dojrzewania owoców, wzajemnym zapylaniem oraz podobną silą wzrostu i wrażliwością na choroby. Jedna odmiana powinna być uprawiana w 2-4 rzędach obok siebie. Pasowe umieszczenie odmian i parzysta liczba rzędów w pasie ułatwia wzajemne zapylenie i organizację zbiorów.

Jeżeli odmiany zapylają się wzajemnie, udział każdej z nich może stanowić po 50% np. (Gloster i Golden Delicious).
W układzie trzech odmian w równej proporcji w jednej kwaterze, można zastosować odmiany triploidalne, które są złymi zapylaczami i posadzić drzewa odmiany np. Jonagold, Szampion i Gala. Szampion i Gala zapylają sie wzajemnie i są zapylaczem dla Jonagolda.
W kwaterze można posadzić jedną odmianę podstawową stanowiącą 80% drzew (np. Gloster) i odmianę zapylającą (np. Elise), której drzewa stanowią 20% nasadzeń.
Jedno drzewo odmiany zapylającej może przypadać na 5-8 drzew odmiany podstawowej np. co czwarty rząd i co trzecie drzewo w rzędzie (stosunek odmiany podstawowej do zapylacza 5:1).
W jednoodmianowych kwaterach jabłoni należy posadzić jabłonie ozdobne tzw. kraby (Golden Gem, Golden Hornet) np. co 10 drzewo odmiany głównej w każdym rzędzie.

Drogi w sadzie

Planowanie kwater w sadzie, w tym szerokości międzyrzędzi, powinno uwzględniać możliwość swobodnego ruchu maszyn

fot. Katarzyna Kupczak

W sadzie wykonuje się dużo przejazdów maszynami od wiosny do późnej jesieni. Dlatego zakładając sad należy zaplanować drogi wzdłuż ogrodzenia lub wolną przestrzeń szerokości 7 m do zawracania sprzętu. Jeżeli uwrocia są za małe, wtedy przy nawrocie można wjechać dopiero w trzecie-czwarte międzyrzędzie.

Wewnętrzne drogi główne powinny mieć 9-12 m szerokości, a pomocnicze (prostopadłe do drogi głównej) 5-6 m. Często droga główna prowadzi przez środek sadu, a po obu jej stronach są rozmieszczone kwatery i drogi pomocnicze.

W małych sadach kwatery zakłada się na całej długości pola, a droga główna prowadzi wtedy wzdłuż ogrodzenia. Drogi główne powinny być utwardzone żużlem lub kruszywem, albo przynajmniej zadarnione. Przejazdy wewnątrz kwatery powinny być ograniczone do niezbędnego minimum ze względu na niekorzystny wpływ ugniatania gleby na drzewa.

Ogrodzenie sadu

W celu ochrony przed złodziejami i zwierzyną łowną (sarny, zające, dziki) należy sad ogrodzić siatką wysokości 1,5 m o oczkach 4 x 4 cm z drutu ocynkowanego o średnicy 2,5-3 mm. Siatkę rozpina się na lekkich słupkach żelbetonowych lub żelaznych, wkopanych w ziemię na głębokości 80 cm co 3 m. Słupki żelazne musza być osadzone w betonie i zabezpieczone przed korozją. Siatkę również należy chronić przed korozją, malując ją co kilka lat materiałem bitumicznym. Niektóre sady są dodatkowo chronione drutem kolczastym rozciągniętym nad siatką na wysięgnikach skierowanych na zewnątrz sadu. Ogrodzenie musi mieć szczelną, szeroką bramę

Osłony przeciwwietrzne

Osłony z roślin, określane jako przeciwwiatrowe są ważnym uzupełnieniem ogrodzenia. Właściwie dobrane ograniczają prędkość wiatru do 70% (średnio o 15-25%) a nie tworzą całkowitego zastoju powietrza. Niewielki ruch powietrza w sadzie jest niezbędny do osuszania liści i owoców i tym samym ograniczenia chorób grzybowych na drzewach. Oprócz ochrony przed wiatrem, osłona tak ogranicza straty wody wynikające z parowania gleby, zwiększa wilgotność powierza przy gruncie, zmniejsza dobowe wahania temperatur i ogranicza ryzyko wystąpienia przymrozków, chroni przed kurzem i zanieczyszczeniami. Osłony są jednocześnie ostoją dla ptaków w tym drapieżnych ograniczających populacje gryzoni w sadzie oraz innych pożytecznych ssaków i owadów.

Roślinne osłony sadzi się od strony najsilniejszych i najzimniejszych wiatrów. Do obsadzenia osłon wykorzystuje się: szybko rosnące olchy co 1-2 m, miododajne lipy, brzozy na suchych stanowiskach, morwy, czereśnię ptasią. Tworzą one barierę wysokości 6 m uformowaną najbliżej sadu. Rząd wysokich drzew można uzupełnić niższymi krzewami w postaci leszczyny, ałyczy i niskich krzewów miododajnych. Gatunki liściaste można uzupełnić pojedynczymi gatunkami iglastymi. Warto wybierać gatunki rodzime (wierzba iwa), unikać roślin inwazyjnych (robinia akacjowa), o dużych wymaganiach wodnych i pokarmowych (topola) oraz gatunków atakowanych przez te same choroby co drzewa w sadzie ( na głogu, jarząbie, świdośliwie może wystąpić zaraza ogniowa)

Zaplecze techniczne

W sadzie muszą być zlokalizowane budynki gospodarcze: biura, budynek socjalny, wiaty, magazyny, warsztaty, garaże, magazyn środków ochrony roślin, plac manewrowy dl a dużego transportu. Planując sad, należy pomyśleć o ujęciu wody. Do jednego oprysku 1 ha sadu, potrzeba 300-1000 litrów wody. W samym sezonie wiosennym trzeba wykonać około 10 oprysków. Jeszcze większe ilości wody potrzebne są do ochrony sadu przed przymrozkami ( jednorazowa ochrona 1 ha sadu wymaga 200 m3 i nawadniania (na nawadnianie kroplowe 1 ha sadu potrzeba dziennie 20-25 m³). Źródłem wody w sadzie mogą być naturalne zbiorniki na terenie gospodarstwa (sadzawki, rowy, stawy), woda ze studni zwykłej lub głębinowej, woda z rzeki (zgodnie z prawo wodnym) lub wodociągowa. Cennym źródłem wody i ekologicznym rozwiązaniem jest zbieranie deszczówki. W sadzie niezbędna jest także sprawna instalacja energetyczna do niezawodnego działania m.in. instalacji przeciw przymrozkom i chłodni.