Ochrona przed erozją gleb

15 lutego 2016, prof. dr hab. Lesław Zimny

| aktualizacja: 12 czerwca 2025 (agroFakt.pl )

Erozja gleb jest procesem niszczącym powierzchnię gleby przez wodę, wiatr, siłę grawitacji i działalność człowieka. Większości z tych szkód można uniknąć, stosując odpowiednie zabiegi przeciwerozyjne. Jakie?

Erozja gleb powoduje m.in. wymywanie składników pokarmowych z gleby, co negatywnie wpływa na rozwój roślin, a co za tym idzie nasze zyski.

Spis treści

Reklama

Rodzaje erozji

Spośród licznych rodzajów erozji można wyróżnić:

powierzchniową, tj. zmywanie i rozmywanie wierzchnich warstw gleby przez wodę lub rozwiewanie przez wiatr,
liniową, tj. rozcinanie gleby przez skoncentrowany spływ wody,
rozbryzgową, tj. odrywanie i odrzucanie cząstek ziemnych przez krople deszczu i gradu, połączone z ubijaniem i zamulaniem powierzchni gleby,
uprawową, tj. trwałe przemieszczanie gleby ku dołowi stoków pod wpływem działania narzędzi i maszyn rolniczych, oraz
wietrzną, tj. wywiewanie przez wiatr drobnych cząstek glebowych.

Negatywne skutki erozji

Erozja ma niestety bardzo negatywne skutki w rolnictwie. Możemy do nich zaliczyć:

zmniejszenie miąższości gleby,
wymywanie składników pokarmowych,
pogorszenie struktury gleby,
straty powierzchni uprawnej (wąwozy, żłobiny itp.) oraz
niszczenie roślin uprawnych.

Czynniki wpływające na występowanie erozji

Jednym z rodzajów erozji zagrażających rolnictwu jest erozja wodna.

ilość, intensywność i czas trwania opadów (najgroźniejsze są deszcze ulewne, tj. 10–45 mm/godz.),
intensywność tajania pokrywy śnieżnej i rozmarzania gleby,
nachylenie zbocza (powyżej 4%) i jego długość,
rodzaj okrywy roślinnej (uprawy szerokorzędowe),
sposób uprawy roli (orkowy),
kierunek zabiegów uprawowych (w poprzek warstwic),
stan gleby (brak struktury gruzełkowatej, mała retencja wodna),
sposób użytkowania ziemi (grunty orne),
szorstkość powierzchni gleby (ziębla niewysztorcowana).

Agrotechniczne zabiegi przeciwerozyjne

Mulcz z gorczycy, stosowany w uprawie konserwującej, chroni glebę przed erozją wodną i wietrzną.
poprzeczno-stokowy układ pól,
uprawę roślin silnie wiążących korzeniami glebę,
uprawę roślin w wąskich międzyrzędziach (łan roślin uprawnych chroni glebę w różnym stopniu: trawy i motylkowe wieloletnie w 100%, żyto ozime w 80%, owies w 72%, ziemniaki w 25%),
specjalną uprawę roli – orka pługiem obracalnym (wahadłowym), spłycenie ziębli do 8–10 cm i jej wysztorcowanie, gruberowanie, głęboszowanie, stosowanie przed siewem biernych agregatów uprawowe (kultywatory, brony, wały),
uprawę bezorkową (podpowierzchniową), konserwującą (siew w mulcz), pasową (strip-till) i zerową (siew bezpośredni),
siew i sadzenie w poprzek stoku,
tarasowanie pod uprawy polowe i sadownicze,
płodozmiany przeciwerozyjne, w których stosuje się: duży udział motylkowych z trawami, zwiększony udział ozimin (żyto, pszenżyto, rzepak), międzyplony (ściernisko, mulcz), okrywanie powierzchni nieobsianej (słoma, łęty, liście). Przykład takiego płodozmianu: ziemniak wczesny – lucerna z trawami wysiewana latem – lucerna z trawami – lucerna z trawami – pszenica ozima – żyto – międzyplon ścierniskowy przyorany wiosną.

Erozja gleb, a zielone pola

Z punktu widzenia oddziaływania gospodarstwa rolniczego na środowisko ważne znaczenie w programach rolnośrodowiskowych ma stosowanie „zielonych pól”, tj. roślin ozimych uprawianych w plonie głównym, międzyplonów ozimych i ścierniskowych, pozostających na powierzchni pola w okresie jesieni i zimy. W gospodarstwie, na gruntach narażonych na erozję, w okresie jesienno-zimowym powinno być pokryte roślinnością w ok. 75–80% powierzchni, tylko wtedy unikniemy kosztownych szkód powodowanych przez to zjawisko.

Nowe dane o erozji gleby w Polsce 2025

Według danych IUNG z 2025 roku, erozja wodna zagraża aż 29% gruntów ornych w Polsce. Co istotne, najsilniejsze procesy występują w pasie Małopolski, Podkarpacia i Roztocza. Jednocześnie, rośnie znaczenie upraw bezorkowych, które zmniejszają odpływ powierzchniowy nawet o 70%. Ponadto, badania potwierdzają, że zastosowanie międzyplonów zimowych ogranicza utratę próchnicy. Dlatego praktyki ochronne coraz częściej stają się standardem w gospodarstwach.