Pułapki feromonowe. Jak i kiedy zakładać je w sadach?
Jeśli chodzi o występowanie szkodników w sadach to ocenę rzeczywistego stanu prowadzi się za pomocą różnych metod. Są one zróżnicowane w zależności od gatunku szkodnika oraz lokalnych warunków uprawy. Jedną z częściej wykorzystywanych metod w praktyce sadowniczej, zwłaszcza do oceny nalotów motyli są pułapki feromonowe, a dokładniej – pułapki z feromonem.
Pułapki feromonowe (pułapki z feromonem) w ostatnich latach znacząco zyskały na popularności wśród plantatorów.
Spis treści
Feromony
To substancje zapachowe wydzielane do środowiska przez owady. Zapach jest bowiem podstawą komunikacji ze sobą stawonogów. Związki zapachowe są kompozycjami różnych organicznych substancji lotnych mających za zadanie wywoływać określoną reakcję u osobników należących do tego samego gatunku. Czasem tylko zdarza się, że dany feromon powoduje zmianę zachowania osobników innych gatunków. W zależności od spełnianej funkcji wyróżnia się feromony:
- płciowe – wydzielane przez samicę, mające zwabić samca celem odbycia kopulacji;
- afrodyzjaki – wydzielane przez samca celem zwabienia samicy do zbliżenia;
- agregacyjne (skupiskowe/kolonizacyjne) – wpływające na gromadzenie się osobników określonego gatunku w danym miejscu;
- dystrybucyjne – wpływające na rozmieszczenie osobników danej populacji w obrębie miejsca lub na produkcie/roślinie;
- znacznikowe – informujące np. inne samice o złożeniu jaja do danego owocu;
- alarmowe – informujące osobniki gatunku o zagrożeniu.
Niektóre gatunki mogą wydzielać więcej niż jeden rodzaj feromonu. W praktyce ochrony roślin najczęściej wykorzystuje się feromony płciowe. Wydzielane są one przede wszystkim przez samice, wyjątkowo przez samce. Gruczoły wydzielania zewnętrznego zlokalizowane są z reguły w okolicach zakończenia odwłoka samic. Wydzielanie feromonów płciowych możliwe jest po osiągnięciu dojrzałości do rozmnażania. Intensywność wydzielania jest uzależniona od wieku samicy, ale także od warunków zewnętrznych, takich jak temperatura, wilgotność, pora dnia, kondycja organizmu i jego stopień odżywienia, itp.
W ochronie roślin wykorzystanie znajdują również feromony agregacyjne, wabiące szkodnika w jedno miejsce. Wówczas za pomocą konwencjonalnego chemicznego insektycydu wykonuje się zabieg zwalczający ograniczając go do danego obszaru.
Pułapki feromonowe i możliwości ich wykorzystania w ochronie roślin
Pułapkę feromonową można wykorzystać do bezpośredniego zwalczania szkodników albo do sygnalizacji ich pojawienia się. Bezpośrednie zwalczanie ma swoje zastosowanie głównie w obiektach zamkniętych, rzadziej na terenach otwartych. W szklarniach lub magazynach mamy do czynienia z ograniczoną liczebnością szkodliwych owadów, które można odłowić do pułapek zawierających dyspenser feromonowy.
Pułapki feromonowe są w sadach najczęściej wykorzystywane do monitorowania zagrożenia ze strony zwójek liściowych
Na plantacjach drzew i krzewów owocowych dzięki pułapkom feromonowym dowiadujemy się o początkach nalotów potencjalnych szkodników. Następnie można monitorować intensywność lotu, aktywność motyli oraz ich liczebność, a nawet określać progi zagrożenia. Mankamentem pułapek wykorzystujących feromony płciowe jest fakt odławiania samców. Osobniki męskie bowiem są zwykle znacznie mniej liczne od samic i pojawiają się w różnych terminach. Mimo to, metoda ta daje wiele cennych i precyzyjnych informacji dotyczących rozwoju populacji szkodliwego gatunku.
Dzięki feromonom płciowym można nie tylko określić początek nalotów, ale także rozwój populacji w ciągu całego sezonu. Coraz większe uznanie zdobywają sobie feromony wykorzystywane do dezorientacji samców. Ich zastosowanie powoduje, że samce nie są w stanie efektywnie znajdować samice, w związku z czym nasilenie danego gatunku w środowisku maleje.
Pułapki feromonowe. Praktyczne zastosowanie
Najprostsze i najczęściej wykorzystywane w sadach są trójkątne pułapki feromonowe typu delta. Jest to zazwyczaj plastikowy domek z umieszczoną wewnątrz podłogą lepową oraz umocowanym na niej dyspenserem emitującym zapach imitujący feromon płciowy samicy danego gatunku (patrz zdjęcie główne). W sadzie czy na plantacji pułapki takie wykorzystywane są do monitoringu nalotów motyli z rodziny zwójkowatych, w tym owocówek i zwójek liściowych, motyli minujących, skośnika brzoskwiniaczka i innych gatunków.
W zależności od zróżnicowania konstrukcji można wyróżnić jeszcze pułapki feromonowe lepowe (np. do odłowu nasionnicy trześniówki) oraz kominowe. Te ostatnie nadają się lepiej w miejscach bardziej narażonych na odłowy innych owadów i wszelakich zanieczyszczeń (do podłóg lepowych przyczepia się przypadkowo wiele niepożądanych owadów oraz kurz). Takie pułapki stosuje się do odłowu przeziernika porzeczkowca. Motyle te zwabione zapachem mogą w pułapce być dodatkowo zatruwane środkiem owadobójczym. W niektórych rejonach upraw sadowniczych funkcjonują sieci złożone z licznych pułapek feromonowych, na podstawie których plantatorzy mogą pozyskać informacje o początkach lotów najważniejszych szkodników.
Jak rozmieszczać pułapki feromonowe?
Aby pułapki feromonowe prawidłowo spełniały swoje zadanie, powinny zostać umieszczone w odpowiedni sposób w sadzie. Feromony roznoszone są z wiatrem i skutecznie zwabiają owady z kilkunastu do kilkudziesięciu metrów, rzadziej z większej odległości. W większych sadach istnieje zatem potrzeba zastosowania większej liczby pułapek, rozmieszczonych w różnych miejscach. Pomiędzy poszczególnymi pułapkami należy zachować dystans ponad 50 metrów. Powinny być one zawieszone na odpowiedniej wysokości. Dobrze jest je zawieszać w zacienionym miejscu, na wysokości około 160 cm, co ułatwia ich późniejszą kontrolę. Pułapki feromonowe trzeba sprawdzać co 2-3 dni i za każdym razem notować liczebność odłowionych owadów.
Chcąc nie zliczać tych samych osobników, po odnotowaniu należy je z podłogi usunąć. Dyspensery spełniają swoją rolę przez określony czas, dlatego konieczna jest ich wymiana w pułapkach wedle wskazówek producenta (co 6-8 tygodni). Podobnie należy czynić z podłogami lepowymi. Zapasy dyspenserów należy przechowywać w określonym na etykiecie przedziale temperatury (zwykle -5 do 5°C) przez 12 miesięcy.
Pułapki feromonowe. Terminy
Aby nie przeoczyć terminu nalotu danego szkodnika pułapki feromonowe trzeba zawieszać co najmniej 1-2 tygodnie przed planowanym terminem lotów. Dobrze jest w takich przypadkach skorzystać z ubiegłorocznych obserwacji, bowiem w ostatnich latach notuje się znacznie szybsze od podręcznikowych terminy pojawienia się szkodników (co zapewne związane jest ze zmianami klimatycznymi). Aby móc analizować dynamikę wystąpienia szkodników pułapki należy monitorować przez cały sezon, aż do zbiorów owoców. W przypadku niektórych szkodników taką informację wykorzystuje się do określenia potrzeby ich zwalczania w następnym sezonie. Dzięki temu jesteśmy też w stanie stwierdzić liczbę pokoleń, jakie wytworzył gatunek.
Wśród proponowanych rozwiązań do zwalczania niektórych zwójek, np. owocówek jabłkóweczki lub śliwkóweczki można też korzystać z zestawów feromonów, które dezorientują samce tych motyli w czasie, gdy poszukują one samic. W ten sposób nie dojdzie do składania jaj przez samice. Dlatego też nazywa się je blokerami rozmnażania. Ważne jest aby zastosować w sadzie odpowiednią liczbę zawieszek z dyspenserem, w odpowiednim miejscu na drzewie. Zaletą takich środków jest to, że działają nieprzerwanie przez cały sezon i jest to metoda całkowicie bezpieczna dla organizmów pożytecznych, środowiska i ludzi.
Podsumowanie
Pułapki feromonowe pozwalają na precyzyjne ustalenie pojawienia się wybranych szkodników na plantacjach. Dzięki temu można wyznaczyć najwłaściwszy moment do ich zwalczania. Konsekwencją jest ograniczenie liczby zabiegów i zużycia chemicznych środków ochrony roślin. Taka praktyka doskonale wpisuje się w integrowaną ochronę roślin, obowiązującą wszystkich profesjonalnych użytkowników. Ponadto, zastosowanie pułapek feromonowych pozwala zmniejszyć koszty produkcji.
Prawidłowe korzystanie z pułapek jest źródłem wielu cennych informacji, które można następnie analizować. Na tej podstawie da się badać tempo rozwoju danego szkodnika, określać liczbę pokoleń w sezonie i prognozować jego występowanie w kolejnym. Oczywistym warunkiem korzystania z pułapek feromonowych musi być dobra znajomość cech diagnostycznych umożliwiających zakwalifikowanie szkodnika do gatunku.
Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!
