Kanalizacja na wsi – wielki problem i wciąż żywy
Kanalizacja na wsi to nadal jedno z największych wyzwań dla gmin i mieszkańców. Brak zbiorczych sieci zmusza wiele gospodarstw do korzystania z kosztownych i uciążliwych alternatyw. Dlatego coraz większe znaczenie zyskują inwestycje w nowoczesne systemy odprowadzania ścieków, które poprawiają komfort życia i chronią środowisko.
Według najnowszych danych GUS ponad 2,5 mln budynków w Polsce korzysta z przydomowych systemów, głównie szamb. NIK zwraca uwagę, że w wielu przypadkach występują braki w nadzorze nad ich opróżnianiem oraz ewidencją, dlatego problem wymaga skuteczniejszych rozwiązań systemowych.
Kanalizacja na wsi stanowi kluczowy element infrastruktury, który wprost wpływa na codzienne życie mieszkańców i bezpieczeństwo środowiska. Brak dostępu do zbiorczej sieci oznacza konieczność korzystania z rozwiązań indywidualnych, takich jak szamba lub przydomowe oczyszczalnie. Każde z nich wiąże się z kosztami, obowiązkami i konsekwencjami ekologicznymi. Rozwój sieci kanalizacyjnej na terenach wiejskich postępuje, jednak nadal pozostaje wyzwaniem dla wielu gmin i gospodarstw. W 2024 roku długość sieci kanalizacyjnej w Polsce wyniosła 185,8 tys. km, a liczba przyłączy do budynków mieszkalnych osiągnęła ok. 4,0 mln sztuk. Na obszarach wiejskich znajdowało się 60,7% sieci kanalizacyjnej i 47,6% wszystkich przyłączy.
Spis treści
Brak kanalizacji na wsi
Na wielu wsiach w Polsce wciąż brakuje zbiorczej sieci kanalizacyjnej. Mieszkańcy często muszą samodzielnie organizować system odprowadzania ścieków, co wiąże się z kosztami i obowiązkami. Nieprawidłowe zagospodarowanie nieczystości prowadzi do zanieczyszczenia gleby oraz wód podziemnych, które stanowią źródło wody pitnej. Według danych GUS w 2024 roku tylko 41,3% budynków mieszkalnych na wsiach było podłączonych do sieci kanalizacyjnej.
Prawie 2,5 mln budynków w całym kraju korzystało z przydomowych systemów, głównie szamb. NIK wskazuje natomiast, że w wielu gminach wiejskich brakuje rzetelnej ewidencji zbiorników bezodpływowych i kontroli nad ich opróżnianiem, co zwiększa ryzyko nielegalnego zrzutu ścieków na terenach wiejskich.
Skala problemu na wsiach
Brak kanalizacji na wsi to problem szczególnie widoczny w małych i rozproszonych miejscowościach. Inwestycje w infrastrukturę są kosztowne i wymagają dużych nakładów finansowych, których gminy często nie posiadają. W efekcie mieszkańcy muszą korzystać z rozwiązań zastępczych, co obniża komfort życia i podnosi wydatki gospodarstw. Koszt budowy kanalizacji bywa bardzo zróżnicowany — przykładowo w gminie Blachownia zainwestowano ponad 5,8 mln zł na instalację ~4,4 km sieci, a w projekcie w Wiązownie i Góraszce kanalizacji kosztowała ~3,5 mln zł. Koszt jednego metra bieżącego sieci kanalizacyjnej może wynosić od ~350 zł do ponad ~1100 zł, zależnie od rodzaju rury i lokalnych warunków.
Konsekwencje braku kanalizacji
Brak kanalizacji na wsi powoduje szereg problemów, które dotykają zarówno mieszkańców, jak i środowisko naturalne. Nieodpowiednie odprowadzanie ścieków zwiększa ryzyko skażenia gleby i wód podziemnych, z których często czerpie się wodę do picia. Zanieczyszczenia wpływają także na stan rzek i rowów melioracyjnych, co może szkodzić lokalnym ekosystemom. Dodatkowo gospodarstwa domoe ponoszą wysokie koszty opróżniania szamb lub budowy przydomowych instalacji. W dłuższe perspektywie brak kanalizacji ogranicza rozwój wsi i obniża jej atrakcyjność dla nowych mieszkańców.
Przykładowe koszty ponoszone przez gospodarstwa wiejskie:
- Budowa przydomowej oczyszczalni ścieków z montażem: 15 000 – 30 000 zł.
- Oczyszczalnia biologiczna dla 4 – 5 osób: 13 000 – 27 000 zł.
- Wywóz szamba 5 – 10 m³: 200 – 400 zł. za kurs.
Rozwój kanalizacji na wsiach
Według GUS w 2024 roku na obszarach wiejskich znajdowało się 60,7% całej sieci kanalizacyjnej oraz 47,6% przyłączy do budynków mieszkalnych. Długość sieci wzrosła tam o 3,1 tys. km (2,9%), a liczba przyłączy o 62,2 tys. (3,3%). W miastach rozwój był wolniejszy. Największy przyrost sieci odnotowano w województwach małopolskim (+3,2%), lubelskim, podlaskim i świętokrzyskim (po +3,1%). Największe zagęszczenie sieci wystąpiło w województwie śląskim i małopolskim, najmniejsze w podlaskim i lubelskim. W skali całego kraju na koniec 2024 roku długość sieci kanalizacyjnej wyniosła 185,8 tys. km, a liczba przyłączy do budynków mieszkalnych osiągnęła ok. 4,0 mln sztuk.
Co pokazują te dane:
- Największy przyrost sieci – małopolskie (+3,2%), lubelskie, podlaskie i świętokrzyskie (po +3,1%)
- Najmniejszy przyrost sieci – kujawsko –pomorskie (+1,1%) i lubuskie (+1,2%)
- Największe zagęszczenie sieci – śląskie (151,5km/ 100km²), małopolskie (128,2km/ 100km²)
- Najmniejsze zagęszczenie sieci – podlaskie (20,1km/ 100km²), lubelskie (31,4km/ 100km²)
Infrastruktura komunalna – wodociągowa i kanalizacyjna w 2024 r. (GUS)
W latach 2023–2024 sieć kanalizacyjna w Polsce stopniowo się rozbudowała. Przybyło nowych kilometrów rur i przyłączy do domów, a więcej ścieków z gospodarstw domowych trafiło do kanalizacji.
Wsparcie w ramach PROW
Celem działania „Gospodarka wodno-ściekowa” w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich jest rozwój infrastruktury wiejskiej oraz odnowa wsi. Takie inwestycje bezpośrednio poprawiają warunki życia mieszkańców i sprzyjają lokalnej przedsiębiorczości. Operacja wspiera również cele Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska i klimatu, ponieważ ogranicza ilość nieoczyszczonych ścieków trafiających do środowiska. Kwoty wsparcia są jasno określone, maksymalna pomoc z EFRROW to 5 mln zł na gminę, poziom refundacji sięga 63,63% kosztów kwalifikowanych, a wkład własny beneficjenta stanowi co najmniej 36, 37%.
Przykładowe inwestycje obejmują budowę i modernizację sieci kanalizacyjnych, rozbudowę i doposażenie oczyszczalni ścieków, modernizację stacji uzdatniania wody, montaż przepompowni oraz zbiorników retencyjnych, a także zakup urządzeń kanalizacyjnych.
Wykorzystanie środków w praktyce
Gminy wiejskie korzystają z dofinansowania w ramach PROW głównie na budowę i modernizację sieci kanalizacyjnych oraz wodociągowych. Ponieważ wsparcie finansowe pozwala pokryć znaczną część kosztów, możliwe staje się powstawanie nowych odcinków kanalizacji na wsi. Co więcej, program umożliwia także rozbudowę oczyszczalni ścieków, a dodatkowo wyposażenie stacji uzdatniania wody. Dzięki temu mieszkańcy zyskują lepszy dostęp do nowoczesnej infrastruktury, a gminy mogą skutecznie poprawiać jakość życia na swoim terenie.
Środki przeznacza się także na zakup i montaż pomp, przepompowni oraz zbiorników retencyjnych. Takie inwestycje poprawiają warunki życia mieszkańców, zwiększają bezpieczeństwo ekologiczne oraz ułatwiają funkcjonowanie gospodarstw rolnych, które potrzebują stabilnego dostępu do czystej wody. Dobrym przykładem jest gmina Strzelin, która dzięki PROW zrealizowała projekt „Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Pławna – etap IB.2 oraz zakup i montaż pomp w SUW Dankowice i SUW Częszyce”. Całkowita wartość inwestycji wyniosła 5 435 709,50 zł, z czego dofinansowanie ze środków unijnych stanowiło 3 463 528 zł. Program w wielu gminach pozwolił na ograniczenie zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych, a także stworzył podstawy do rozwoju lokalnej działalności gospodarczej.
Kanalizacja a rozwój wsi
Kanalizacja na wsi wciąż rozwija się zbyt wolno, dlatego wiele gospodarstw nadal korzysta z przydomowych szamb. W takiej sytuacji ogromne znaczenie mają kontrole prowadzone przez gminy, ponieważ nieszczelne zbiorniki mogą zanieczyszczać glebę i wody gruntowe. To bezpośrednio zagraża mieszkańcom, którzy często korzystają z własnych studni. Co więcej, brak nadzoru sprzyja nielegalnemu zrzutowi nieczystości, co obniża bezpieczeństwo sanitarne i szkodzi środowisku. Jednak regularne sprawdzanie stanu szamb budzi wątpliwości, ponieważ w małych społecznościach surowe kary mogą psuć relacje między mieszkańcami a urzędem. Ponadto gminy nierzadko nie mają środków, by prowadzić skuteczny i systematyczny nadzór.
Dlatego samo nakładanie mandatów nie wystarcza, a często prowadzi jedynie do konfliktów. Rozsądniejszym rozwiązaniem jest połączenie kontroli z edukacją oraz wsparciem finansowym. Dofinansowanie do budowy przydomowych oczyszczalni lub systematycznego opróżniania zbiorników sprawia, że mieszkańcy chętniej dbają o prawidłowe odprowadzanie ścieków. Dzięki temu gminy osiągają cele środowiskowe, a rolnicy i mieszkańcy wsi zyskują czystą wodę i lepszą jakość życia.
Nowoczesna infrastruktura ogranicza ryzyko skażenia gleb i wód oraz sprzyja ochronie środowiska. Według GUS w 2024 roku na obszarach wiejskich znajdowało się 60,7% długości sieci kanalizacyjnej i 47,6% przyłączy do budynków mieszkalnych. Dane te pokazują, że mimo postępu wieś wciąż potrzebuje dalszych inwestycji, aby dorównać standardom miejskim i zapewnić zrównoważony rozwój rolnictwa.
Źródła: NIK, GUS – Infrastruktura komunalna – wodociągowa i kanalizacyjna w 2024 r., ZWIK Strzelin, GOV.PL
Przeczytaj też: Kontrola szamb rozpoczęta! Kara 50 tys. zł za nieprawidłowości
Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!
