Jak pasożyty przystosowały się do życia w innym organizmie?
W pierwszej części naszego cyklu omówiliśmy czym są pasożyty i jak rozpoznać czy nasze stado jest zarażone. Omówiliśmy też jakie konsekwencje, zarówno dla zwierząt jak i dla ludzi, może przynieść lekceważenie obecności pasożytów. Dowiedz się jeszcze więcej o wrogu Twojego stada…
W bieżącym artykule przedstawimy podstawową charakterystykę i systematykę pasożytów oraz opiszemy jak pasożyty przystosowały się do swojego trybu życia.
Pasożyty występują powszechnie w przyrodzie prawie we wszystkich taksonach, zarówno jako organizmy prokariotyczne (mikroorganizmy, w większości jednokomórkowe, których komórka nie zawiera jądra komórkowego oraz organelli komórkowych), jak i organizmy eukariotyczne (zbudowane z komórek posiadających jądro komórkowe z chromosomami). W przypadku parazytologii weterynaryjnej skupimy się na dziale eukariontów, a dokładnie na przedstawicielach królestwa Protista oraz Zoa.
Spis treści
Od organizmów jednokomórkowych po robaki
Do pierwszego z wymienionych królestw zaliczamy pierwotniaki. Są to jednokomórkowe organizmy, które zawierają liczne organella. Długość tych organizmów wynosi od kilku do 150 µm. Formą dyspersyjną (mającą na celu rozpowszechnienie się pasożyta) są cysty i oocysty.
Robaki obłe, płaskie, stawonogi – to pasożyty, które mają największe znaczenie w produkcji zwierzęcej.
Pierwotniaki z rodzaju Eimeria i Isospora mają jednego żywiciela. Natomiast dwóch żywicieli mają pierwotniaki z rodzaju Taxoplasmosa. Pasożyty z królestwa Zoa (Zwierząt) to organizmy wielokomórkowe (od postaci prymitywnych aż po ssaki).
Różne postaci intruzów
Te, które mają największe znaczenie dla naszych produkcji zwierzęcej należą do trzech typów i są to robaki płaskie, robaki obłe, a także stawonogi.
• Robaki płaskie są to bezkręgowce spłaszczone grzbietowo-brzusznie, posiadające dwuboczną symetrię ciała. Długość tych pasożytów może wynosić od kilku milimetrów do nawet kilkunastu metrów! U niektórych przedstawicieli występuje homonimiczna segmentacja ciała (segmenty są do siebie podobne). Do robaków płaskich zaliczamy m.in. przywry i tasiemce.
• Robaki obłe, zwane inaczej obleńcami, są to zwierzęta obłe, wydłużone, niesegmentowane, posiadające dwuboczną symetrię ciała. Wśród robaków obłych największe znaczenie ekonomiczne mają nicienie (np. glista świńska).
• Stawonogi charakteryzują się chitynowym szkieletem zewnętrznym, który chroni narządy wewnętrzne, a także segmentacją heteronomiczną (segmenty są zróżnicowane). Do stawonogów zaliczamy pasożyty z gromady pajęczaków oraz owadów.
Jak pasożyt stał się pasożytem
Taksonomia pasożytów jest bardzo rozbudowana ponieważ, u każdego ze wspomnianych wcześniej typów organizmów, wyróżnia się od kilku do kilkuset rodzajów i gatunków zwierząt prowadzących pasożytniczy tryb życia. Pasożyty, aby mogły żerować i przebywać na innych organizmach, musiały wykształcić szereg adaptacji. Przystosowania te wytworzyły się w trakcie długiej drogi rozwoju organizmów pasożytniczych. Zaskakujące jest to, że również stadia pasożytów, które znajdują się poza żywicielem, wytworzyły takie adaptacje, które umożliwiają im dotarcie do właściwego gospodarza.
Przystosowanie do pasożytnictwa polega na adaptacji morfologicznej, fizjologicznej i związanej ze stadiami rozwoju.
Ze względu na to, że przystosowania do pasożytniczego trybu życia rozwinęły się na płaszczyźnie wszystkich podstawowych czynności organizmu, przyjęto rozróżniać 3 rodzaje adaptacji, tj. morfologiczne, fizjologiczne oraz te, które zachodzą w cyklach rozwojowych pasożyta.
Przystosowanie budowy do pasożytnictwa
Przystosowania morfologiczne, poprzez zmianę budowy ciała, mają na celu ułatwić pasożytom dostanie się i utrzymanie we właściwych, określonych miejscach organizmu gospodarza. Podstawową adaptacją jest zmiana kształtu ciała, która w przypadku ektopasożytów ściśle związanych z żywicielem, przejawia się spłaszczeniem grzbietowo-brzusznym ułatwiającym przyleganie do skóry. Kolejnym przystosowaniem pasożytów jest wytworzenie specjalnych struktur, które umożliwiają przyczepienie się do organizmu żywiciela. Przykładami takich struktur są m.in. haki, kolce, przyssawki, bruzdy, bruzdy czepne. Co ciekawe, struktury te są w stanie wytworzyć nie tylko pasożyty wielokomórkowe, ale również jednokomórkowe.
Uproszona budowa jako przystosowanie pasożytów
Podczas rozwoju filogenetycznego niektóre stadia pasożytów zostały pozbawione narządów ruchów. Ma to uzasadnienie ze względu na ich ograniczoną przestrzeń życiową i brak konieczności przemieszczania się. Zdolności ruchowe zależą od zasiedlanych środowisk i często różnią się w obrębie jednego gatunku np. pomiędzy postacią larwalną a w pełni dojrzałą.
Kolce, przyssawki, bruzdy czepne, to niektóre struktury umożliwiające pasożytnictwo.
Adaptacje występują również w przypadku budowy i funkcji układu pokarmowego. Skrajnym przykładem jest całkowita redukcja tego układu u tasiemców (absorpcja substancji pokarmowych u nich następuje całą powierzchnią ciała). Tasiemce są również przykładem pasożytów, u których wystąpiła modyfikacja układu rozrodczego. W ich przypadku, poprzez segmentacje homonimiczną dochodzi do zwielokrotnienia układu rozrodczego. U wielu pasożytów dochodzi również do silnego rozwoju całego układu lub jego części. Jednym z najistotniejszych przystosowań układu rozrodczego przywr i tasiemców jest obecność w jednym osobniku zarówno układu rozrodczego męskiego jak i żeńskiego (zwierzęta hermafrodytyczne).
Przystosowanie pasożytów – fizjologia
Adaptacje fizjologiczne, poprzez zmiany procesów wewnątrzustrojowych, przystosowały pasożyty do rozmnażania oraz zasiedlenia i utrzymania się w ciele gospodarza. Tak jak adaptacje morfologiczne, przystosowania fizjologiczne mogą się różnić w zależności od stadiów rozwojowych. W tym rodzaju adaptacji wyróżnimy m.in. zmiany metabolizmu w zależności o środowiska w którym żyją. Większość jaj i wolno żyjących larw przywr i nicieni, przeprowadzają oddychanie tlenowe, natomiast ich dojrzałe formy bytujące w środowiskach o małej zawartości tlenu oddychają beztlenowo.
Jednym z najistotniejszych przystosowań układu rozrodczego przywr i tasiemców jest obecność w jednym osobniku zarówno układu rozrodczego męskiego jak i żeńskiego (zwierzęta hermafrodytyczne).
Większość organizmów żerujących przystosowało się do pasożytniczego trybu życia poprzez ogromną płodność. Z kolei u niektórych gatunków, można zaobserwować zdolność stadiów larwalnych do rozmnażania. Ma to na celu wydalenie dużych ilości form dyspersyjnych (cysty, oocysty, jaja, larwy). Kolejną zmianą fizjologiczną jest wytwarzanie przez larwy wielu pasożytów enzymów proteolitycznych, które umożliwiają aktywne przenikanie przez skórę żywiciela. Innym celem wytwarzania enzymów proteolitycznych jest uniknięcie ewentualnego ataku żywiciela.
Stadia rozwoju i adaptacja
Ostatnimi z opisywanych przystosowań organizmów do pasożytniczego trybu życia są adaptacje występujące w cyklach rozwojowych. Wyróżniamy tutaj zdolność tych organizmów do bardzo wysokiej płodności i rozpowszechniania bardzo licznych form inwazyjnych. Ponadto postaci dyspersyjne pasożytów wykształciły szereg działań obronnych na oddziaływanie warunków środowiska zewnętrznego, przez co znacznie wydłużają swoją żywotność. Do tych form obronnych możemy zaliczyć m.in. grube ściany jaj, cyst i oocyst oraz wylinki larw nicieni.
Pasożyty a zachowanie żywiciela
Kolejnym przystosowaniem podczas cyklu rozwojowego jest zdolność form inwazyjnych wielu pasożytów do reakcji ruchowych na różne bodźce m.in. świetlne lub chemiczne. Przykładem są kleszcze, które umiejscawiają się na roślinach i reagują na zmiany oświetlenia, CO2 oraz na drgania i bodźce zapachowe. Innym przystosowaniem jest modyfikacja zachowania żywiciela przez pasożyty. Jedno ze stadiów motylicy wątrobowej umiejscawiając się w zwojach nerwowych mrówek, zmienia ich zachowanie. Odrętwiałe mrówki, pozostają na noc na szczytach roślin pastwiska i podczas porannego wypasu są zjadane przez bydło. W ten sposób motylica wątrobowa może kontynuować swój rozwój w ciele kolejnego żywiciela.
Przeczytaj również:
1. Dlaczego powinniśmy zwalczać pasożyty w stadzie świń?
2. Potencjał wzrostowy i fazowość w tuczu
Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!
