Struktura gleby. Jak wygląda i czym się charakteryzuje?

fot. Adobe Stock

Jednym z najważniejszych czynników decydujących o produktywności gleb jest ich struktura. Określa ona rodzaj i sposób wzajemnego powiązania składowych cząstek fazy stałej gleby oraz ich układ przestrzenny. Decyduje ona między innymi o zatrzymywaniu wody przez glebę i zapewnia dostęp powietrza (tlen) dla korzeni. Jak wygląda i czym jest struktura gleby?

Czym jest struktura gleby?

Wzajemny układ stałych cząstek gleby tworzący jej przestrzenny układ nazywamy strukturą. Poszczególne cząstki gleby mogą być od siebie niezależne lub być połączone różnymi, mniej lub bardziej trwałymi elementami zlepiającymi je ze sobą, i tworzą agregaty glebowe.

Agregaty glebowe mogą być różnej wielkości i kształtów. Głównymi czynnikami odpowiedzialnymi za strukturę gleby jest jej uziarnienie (skład granulometryczny), substancja organiczna (próchnica i materia organiczna) oraz mikroflora. Biorąc pod uwagę tę cechę, możemy wyróżnić gleby bezstrukturalne (rozdzielno ziarniste) i gleby o strukturze agregatowej.

Najczęściej wyróżnia się następujące rodzaje struktur gleby:

1. Agregatowa – występującą w warstwach próchnicznych np. gruzełkowa, ziarnista, płytkowa, słupkowa, orzechowa. Możliwe jest wyodrębnienie agregatów o różnych kształtach i wielkościach.
2. Bezagregatowa – rozdzielnoziarnista, gdzie poszczególne cząstki nie są ze sobą połączone, typowe dla gleb piaszczystych i żwirowych.
3. Spójna (spoista, zwarta, masywna) – w glebach bardzo ciężkich gdzie cząstki tworzą jednolitą masę
4. Włóknista – typowa dla gleb torfowych.

Struktura agregatowa

W glebach użytkowanych rolniczo najbardziej pożądana jest struktura agregatowa. Z jednej strony zapewnia ona właściwą równowagę pomiędzy powietrzem a wodą, a z drugiej umożliwia w miarę szybkie odprowadzenie nadmiaru wody po intensywnych opadach. Agregaty umownie dzielimy na mikrocząstki o średnicy poniżej 0,25 mm i makrocząstki o średnicy 0,25-10 mm. Najdrobniejsze agregaty są najbardziej odporne na uszkodzenia, ale ich nadmiar nadmiernie zwiększa pojemność wodną. Z kolei im większe agregaty, tym bardziej podatne na rozpad, ale zapewniają dobre właściwości powietrzno-wodne.

Biorąc pod uwagę użytkowanie rolnicze, najbardziej pożądane są agregaty o wielkości 2-4 mm. Zbyt duża ilość drobnych i bardzo drobnych agregatów świadczy o nadmiernym rozpyleniu gleby np. pod wpływem działania aktywnych narzędzi roboczych (glebogryzarki, brony wirnikowe), jej nadmiernego ugniatania lub uwilgotnienia. Struktura gleby jest zaburzona. Z kolei dominacja większych agregatów może świadczyć o niedostatecznym kruszeniu gleby podczas wykonywania zabiegów uprawowych lub gdy gleba jest zbyt sucha i nie można jej doprawić. To wszystko może się w konsekwencji przełożyć na słabszy rozwój systemu korzeniowego i jest szczególnie niekorzystne w sadzie. Tam nie mamy możliwości wykonywania zabiegów doprawiających glebę takich jak orka czy kultywatorowanie.

Struktura gruzełkowata

Struktura gleby to jeden z najważniejszych czynników decydujących o jej produktywności

Warstwa orna o dobrych właściwościach fizycznych charakteryzuje się zróżnicowanym składem agregatów i zachowuje określone proporcje gruzełków różnej wielkości. Tylko taka budowa zapewnia właściwe stosunki powietrzno-wodne. Dzięki odpowiedniej wielkości agregatów glebowych powstają kapilary wypełnione wodą wewnątrz gruzełków i powietrzem między nimi. Struktura gruzełkowata gwarantuje zmniejszenie zwięzłości gleby, co z kolei stwarza korzystne warunki dla rozwoju flory i fauny glebowej. Niezmiernie istotne jest, aby taka struktura była trwała, tzn. odporna na czynniki mechaniczne związane z zabiegami agrotechnicznymi oraz na niszczące działanie wody podczas intensywnych opadów lub okresowego zalania. Jeżeli doprowadzimy do zniszczenia struktury gruzełkowatej w glebach średnich i ciężkich, to stają się one nadmiernie zlewne, łatwo ulegają zaskorupieniu po opadach deszczu, co utrudnia kiełkowanie nasion i wymianę gazową. Powstają zastoiska wodne i struktura gleby ulega uszkodzeniu. Rozwój systemu korzeniowego w takiej glebie jest również utrudniony.

Lepiszczem odpowiedzialnym za swoiste sklejanie agregatów glebowych są próchnica, uwodnione cząsteczki ilaste i niektóre jony (głównie wapnia), wydzieliny fauny i flory glebowej. Wśród czynników odpowiedzialnych za strukturę gruzełkowatą możemy wymienić:

• skład granulometryczny (zwłaszcza najmniejsze cząstki ilaste)
• rodzaj i ilość lepiszcza
• zawartość i rodzaj próchnicy
• materia organiczna
• mikroflora glebowa (liczebność i rodzaj mikroorganizmów)
• fauna glebowa (zwłaszcza dżdżownice)
• korzenie roślin i ich wydzieliny
• odczyn i zawartość wapnia
• uprawa roślin strukturotwórczych
• zabiegi uprawowe

Oddziaływanie na strukturę gleby

Na niektóre z wyżej wymienionych czynników da się w mniejszym lub większym stopniu oddziaływać. Wskutek tych działań struktura gleby może ulec zarówno polepszeniu, jak i pogorszeniu.  Należy tutaj zaznaczyć i określić, że jest ją stosunkowo łatwo zniszczyć, a odbudować dość trudno. Do powstawania struktury gruzełkowatej przyczyniają się procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne. Naprzemienne występowanie hydratacji i wysychania koloidów, ich pęcznienia i kurczenia, zamarzanie i rozmarzanie gleby, obecność fauny glebowej, zwłaszcza dżdżownic, a także fizyczne oddziaływanie rozwijających się korzeni roślin i uprawki działają strukturotwórczo. To właśnie zmiany wywołane wpływem przebiegu pogody, agrotechnika i uprawa roślin wpływają na zmiany struktury w okresie wegetacji.

Prowadząc umiejętnie agrotechnikę struktura gleby może być poprawiana. Co do zasady rośliny zbożowe dominujące w naszych płodozmianach działają na nią destrukcyjnie. Z kolei duży udział w zmianowaniu gatunków bobowatych takich jak groch, łubin, fasola, soja, koniczyny, seradela, lucerna działa pozytywnie. Korzenie tych roślin są liczne, grube i głębokie z bogatą mikroflorą. Dzięki temu w glebie powstają głębokie kanały, przez które może przemieszczać się woda i powietrze.

Duża masa resztek pożniwnych jest pokarmem dla mikroorganizmów i substratem do powstania próchnicy. Wiązanie azotu przez bakterie brodawkowe przyczynia się do wzbogacenia gleby w azot. Podobne efekty można uzyskać po trwałych użytkach zielonych. Dobre stanowisko pozostawia również rzepak i ziemniak. Planując założenie sadu lub jagodnika należy w przedplonie uprawiać rośliny strukturotwórcze.

Obserwuj nas w Google News. Bądź na bieżąco!