Korekcja racic u bydła – jak zrobić to prawidłowo?

25 lutego 2018, dr hab. Robert Kupczyński

Schorzenia racic krów stanowią poważny problem w wielu fermach. Szacuje się, że kulawizny są 5 pod względem częstotliwości występowania schorzeniem bydła i 3 przyczyną brakowania krów. Dlatego tak ważna jest korekcja racic u bydła.

Ich występowanie niesie ze sobą poważne konsekwencje ekonomiczne, takie jak: spadek wydajności, obniżenie pobrania paszy, koszty leczenia, ryzyko występowania innych schorzeń i zaburzeń stanu zdrowia. Jednocześnie dobrostan zwierząt jest znacznie obniżony. Spadek wydajności krów z chorymi racicami może wynieść 250 do 550 kg mleka za laktację. Krowy objęte tymi schorzeniami mają także problemy w rozrodzie, m.in. występuje słabe przejawianie objawów rujowych, zaburzenia w zapłodnieniu, wydłużony okres międzywycieleniowy.

Do strat często nie ujmowanych w tego rodzaju wyliczeniach należą podwyższone koszty robocizny wynikające z czasu przeznaczonego na opiekę i leczenie chorych krów, „strata” mleka wynikająca z okresu karencji, podwyższony odsetek remontu stada. Brakowanie chorych krów wiąże się z ponoszeniem kosztów na zakup nowych zwierząt lub brak sprzedaży jałówek (konieczność remontu własnego stada).

Spis treści

Tolerancja schorzeń racic

Ze względu na powszechność występowania, obecnie dla stad wysoko wydajnych granica tolerancji schorzeń racic wynosi <10% (krów z lekką kulawizną lub bardziej zaawansowaną). Jest to niestety mało zadowalający pod względem dobrostanu zwierząt i efektów ekonomicznych standard hodowlany. Z różnych jednak przyczyn nieraz nieunikniony.

Występowanie kulawizn w cyklu laktacyjnym.

Czym spowodowane są schorzenia?

W hodowlach krów wysoko wydajnych największa częstotliwość schorzeń racic występuje w pierwszych miesiącach laktacji. Najważniejszymi czynnikami po wycieleniu są:

zwiększone narażenie racic na ścieranie,
redukcja wzrostu rodu racicowego,
zwiększone przemieszczanie kości racicowej w puszcze racicowej,
immunosupresja i wzrost ryzyka wystąpienia zaburzeń metabolicznych (głównie kwasicy),
błędy żywieniowe,
warunki higieniczne podłoża i rodzaj podłóg,
zmniejszony czas leżenia,
błędy w zarządzaniu stadem (grupowaniu krów) i interakcje socjalne.

Czynniki wpływające na dobrostan krów, a jednocześnie na stan racic.

Wymienione czynniki powodują powstawanie rogu racicowego o mniejszej wytrzymałości, a tym samym wzrasta ryzyko jego uszkodzenia.

Diagnoza i korekcja racic u bydła

Rozpoznawanie (diagnozowanie) poszczególnych schorzeń racic i podjęcie leczenia przeważnie jednocześnie jest wykonywane równolegle z korekcją racic u bydła. W praktyce jest to dość częste i należy podkreślić niepoprawne postępowanie. Ustalenie przyczyn jest niezmiernie istotne ponieważ pomaga w rozpoznaniu problemu oraz umożliwia podjęcie działań zapobiegawczych.

Wśród ważniejszych grup czynników predysponujących należy wymienić:

warunki utrzymania (nieodpowiednie wymiary stanowisk legowiskowych, zbyt śliskie podłoże, w oborach wolnostanowiskowych zalegająca na korytarzach spacerowych gnojowica, mokre wybiegi),
czynniki żywieniowe (kwasica żwacza, nadmiar białka w dawce pokarmowej, częste zmiany rodzaju pasz, mykotoksyny zawarte w paszy, niedobory mineralno-witaminowe),
brak zabiegów pielęgnacyjnych racic (odpowiedniej i terminowej korekcji lub korekcja źle przeprowadzana, brak kąpieli racic w płynach dezynfekcyjno-utwardzających)
uszkodzenia mechaniczne, które otwierają drogę dla drobnoustrojów chorobotwórczych do tworzywa racicowego,
czynniki genetyczne (jakość rogu racicowego, obciążenie racic, wady postawy, wielkość i kształt racic, niewłaściwy dobór buhajów do rozrodu).

Prawidłowa korekcja racic

Najważniejszym zabiegiem pielęgnacyjnym jest prawidłowa korekcja racic u bydła, min. 2-krotna w ciągu roku (choć zaleca się przeprowadzenie jej 2–3 razy). Jednak stan kończyn u krów należy kontrolować systematycznie, a określenie w danym stadzie procedur w tym zakresie jest ważnym elementem zarządzania stadem. Pierwsza ocena stanu racic powinna mieć miejsce już u jałówek przed ukończeniem 12 miesiąca życia. W dobrze prowadzonych hodowlach wszystkie jałówki w wieku 14–16 miesiąca życia poddawane są korekcji funkcjonalnej. Zarządzanie pod względem terminu korekcji racic w każdym stadzie powinno być indywidualne. Dobrą praktyką jest przeprowadzanie korekcji przed zasuszeniem i pod koniec pierwszego okresu laktacji. Zatem w praktyce wykwalifikowany korektor powinien co miesiąca dokonywać zabiegu (krowy zasuszone, te na początku laktacji, krowy z rozpoczynającą się kulawizną). Wówczas tylko może „dotrzeć na czas do każdej krowy”.

Rys. 1. Prawidłowe wymiary i ukatowanie racicy.

Co daje korekcja?

Funkcjonalna (profilaktyczna) korekcja racic u bydła umożliwia zachowanie naturalnego (fizjologicznego) kształtu racicy, wielkości poszczególnych części i równomiernego obciążenia na podeszwie (patrz rys. 1). Umożliwia również w prawidłowy sposób spełnianie funkcji samoczyszczącej. Systematyczne usuwanie rogu racicowego powoduje produkcję nowego, jednocześnie usuwany jest róg z rozwijającymi się procesami chorobowymi (np. gniciem). Korekcja ma także charakter leczniczy u krów ze schorzeniami (wrzód podeszwowy, rozwarstwienia podeszwy, oddzielenie linii białej). Dużym błędem jest zbyt późne przeprowadzanie korekcji gdy krowa już wyraźnie kuleje, przyjmuje dziwną, niefizjologiczną postawę lub gdy ma trudności ze wstawaniem lub poruszaniem się. Wtedy zmiany chorobowe są już zaawansowane. Schorzenia racic dotyczą przede wszystkim tylnych kończyn. Jednak prawidłowo wykonana korekcja nie jest wcale mniej ważna w przypadku racic kończyn przednich. Zawsze racice przerośnięte sprawiają ból zwierzęciu i predysponują do rozwoju schorzeń w obrębie palców.

Nieprawidłowo wykonana korekcja racic u bydła może skutkować zmianami w ustawieniu osi paca.

Fot. 2. Brak korekcji racic u bydła skutkuje zmianą ustawienia osi pęcinowo-palcowej, bólem, nadmiernym obciążeniem piętek (urazy skóry, zmiany zapalne) oraz predysponuje do schorzeń tworzywa racicowego i szpary międzyracicowej. Widoczna na zdjęciu rozwijająca się zanokcica.

Ze względu na bezpieczeństwo, dostęp do racicy i komfort zwierzęcia zabieg taki należy wykonywać w poskromie. Przed zabiegiem racica powinna być zwrócona ku górze i dobrze oczyszczona (nożem racicowym, szczotką, osuszona).

Pięć kroków dobrej korekcji

Metodologia korekcji obejmuje 5 punktów (tzw. 5 kroków korekcji racic).

Przywrócenie właściwego stanu racic (część funkcjonalna i lecznicza).

I: Odpowiednia długość puszki racicowej

Rozpoczynać należy od kończyn tylnych:

dokonanie pomiaru racicy na ścianie przedniej (poniżej sierści od zakończenia koronki racicowej do czubka palca).
cięcie prostopadłe do podeszwy, tak aby puszka miała 7,5 cm (8,1 dla dużych sztuk i buhajów). Dobrze jest posiadać odpowiednią miarkę. Wykonywanie najczęściej szczypcami.

Najpierw należy przyciąć wewnętrzną racicę na tylnych nogach na odpowiednią długość, a następnie zewnętrzną, wcześniej porównując długości. Przednie nogi – kolejność odwrotna (od zewnętrznej racicy).

II: Odpowiednia grubość podeszwy (poziomowanie podeszwy)

Palec 3 i 4 muszą mieć taką samą wysokość. Gdy krowa stoi ciężar musi być równomiernie rozłożony na jednej i drugiej podeszwie.

Czynność można wykonywać szlifierką kątową zaopatrzoną w specjalne tarcze (struganie!) lub nożami kopytowymi. Należy rozpoczynać usuwanie rogu od części dalszej (czubka racicy) w stronę piętki. Naciskając palcem na podeszwę, róg powinien być twardy, jest to granica, której nie należy przekraczać. Racica przyrasta nierównomiernie (część zewnętrzna i wewnętrzna) dlatego ten krok ma na celu uzyskanie fizjologicznego poziomego ustawienia podeszwy. Równomierność rozłożenia przez krowę ciężaru sprawdza się trzymając obie racice za ścianę przednią. W efekcie wysokość piętki powinna wynosić 4 do 4,5 cm (patrz rys. 1).

III: Przywrócenie funkcji samoczyszczącej wewnętrznych powierzchni racic (wycięcie wyokrągleń)

Czynność można wykonywać nożem racicowym lub szlifierką, przy czym zaleca się używanie noża. Szlifierką można tylko w niewielkim stopniu (wstępnie) usunąć nadmiernie wyrośnięty róg racicowy w części przyśrodkowej.

Usuwanie rogu w części środkowej nie może być nadmierne. Przeprowadza się na wysokości ok. ¹/₃ długości ściany wewnętrznej każdego palca. Po usunięciu rogu na palcu zewnętrznym kształt powinien być płaski i dość obszerny, a na palcu wewnętrznym krótki i wyraźny. Czynność ta ogranicza występowanie schorzeń szpary międzyracicowej.

Część funkcjonalna może zakończyć się przycinaniem raciczek, jednak w praktyce postępowanie lecznicze dotyczy wielu krów.

IV: Postępowanie lecznicze dotyczące piętek

Na zakończenie wykonuje się modelowanie piętek. Poprzednie kroki umożliwiają piętkom zachowanie funkcji amortyzującej. Przy korekcji funkcjonalnej w okolicy piętek usuwa się bardzo niewiele tkanek (np. luźne, ewentualne gnilne zmiany). Po tym kroku zawsze powierzchnie piętek powinny pozostać gładkie.

V: Postępowanie lecznicze

Zabieg ma na celu usunięcie tkanek zmienionych chorobowo (stany zapalne, gnilne, martwica tkanek, zmiany ropno-martwicowe). Usuwane tkanki chore są przeważnie w części podeszwowej np. zmiany związane z wrzodem podeszwowym (w części przyśrodkowej, w okolicy linii białej, a nawet w części dalszej). W efekcie tych zabiegów obniżeniu ulega palec chory, a ciężar jest przeniesiony na drugi (zdrowy) palec racicy. Zależnie od przypadku mogą być stosowane klocki odciążające mocowane na zdrową racicę.

Prawidłowe racice.

Ważnym elementem profilaktyki schorzeń racic, oprócz dobrze wykonanej korekcji, są kąpiele racic w płynach dezynfekcyjnych i utwardzających oraz prawidłowe żywienie (zapobieganie kwasicy, stosowanie dodatków mineralno-witaminowych, biotyny etc.). Źle wykonana korekcja sama w sobie jest przyczyną wielu schorzeń ortopedycznych występujących u bydła, dlatego zabieg ten powinny przeprowadzać osoby wykwalifikowane.

Zobacz też: