Jak powstaje materiał kwalifikowany?

5 sierpnia 2016, Sylwia Krupiak

Czy wybierając siewny materiał kwalifikowany, zawsze znajdziemy w worku najwyższej jakości produkt. Jak przebiega produkcja? Czym powinien charakteryzować się dobrej jakości materiał siewny i jakie powinien posiadać parametry, aby jego zakup okazał się trafioną inwestycją na cały sezon wegetacyjny?

Plantacja zamieszana gatunkowo.

Produkcja bardzo dobrej jakości kwalifikowanego materiału siewnego zbóż jest procesem:

skomplikowanym, gdyż na każdym etapie wytwarzania jest wiele warunków do spełnienia;
pracochłonnym, dlatego że proces wymaga szczegółowych prac specjalistycznych i trwa dłużej niż sezon wegetacyjny;
kosztownym, przez rygorystyczne warunki założenia i prowadzenia plantacji nasiennych, dodatkowe zabiegi oraz w dużej mierze ze względu na bardzo drogi sprzęt do czyszczenia i zaprawiania nasion.

Reprodukcja polowa

W celu uzyskania bardzo dobrej jakości materiału siewnego zbóż należy dokonać starannego wyboru stanowiska pod przyszłą plantację nasienną. Wybiera się pola, gdzie uprzednio przez minimum rok/dwa lata nie uprawiano gatunków zbożowych oraz najlepiej po przedplonach nieprzenoszących patogenów na zboża (np. fuzarium po kukurydzy).

Kwalifikacja polowa.

Istotnym punktem reprodukcji jest wybór odmiany i pozyskanie najwyższej jakości materiału bazowego od hodowców. W reprodukcji polowej obowiązuje zachowanie wysokich standardów agrotechnicznych (uprawa, nawożenie dostosowane do stanowiska i gatunku, ochrona pestycydowa zależna od potrzeb odmiany oraz szczegółowa selekcja negatywna), które pozwala nam na dobry start w wyścigu o jakość, ale wiąże się z dodatkowymi kosztami.

W trakcie sezonu wegetacyjnego wykonuje się 2-krotnie oceny plantacji nasiennej: pod kątem wyrównania łanu, zdrowotności, czystości odmianowej i zachowania izolacji przestrzennej.

Ocenę przeprowadza kwalifikator urzędowy lub akredytowany. Po uzyskaniu pozytywnych wyników następuje zakwalifikowanie plantacji i wydanie świadectwa uznania plantacji z szacowanym plonem. Tylko taka plantacja może zostać zebrana i przeznaczona na cele siewne.

Przygotowywanie nasion

1. Magazynowanie

Omłot na polu.

W trakcie zbioru i transportu surowca z pola konieczna jest bezwzględna dbałość o zachowanie czystości kombajnów i środków transportowych, aby nie dopuścić do zamieszania z innymi odmianami czy gatunkami zbóż. Przy zbiorze żyta, pszenżyta i jęczmienia wymagany jest delikatny omłot, aby nie doprowadzić do uszkodzenia ziarniaków (wybicie zarodka), co znacząco może wpływać na pogorszenie kiełkowania i późniejszy rozwój siewek.

Również magazyn musi spełniać określone wymagania dotyczące czystości wszystkich urządzeń wykorzystywanych w trakcie przyjęcia, czyszczenia i przechowywania nasion.

Aby bezpiecznie przechować ziarno, jego wilgotność nie powinna przekraczać 14%. Zbyt wysoka wilgotność może doprowadzić do utraty kiełkowania nasion oraz zaatakowania przez szkodniki, dlatego w latach mokrych konieczne jest dosuszanie ziarna ciepłym powietrzem (do ok. 35°C).

2. Czyszczenie nasion

Przyjęcie surowca do zakładu nasiennego.

Profesjonalne czyszczenie nasion składa się z 5 etapów, w których wykorzystuje się następujące urządzenia:

Wialnia wstępnego czyszczenia – oddziela zanieczyszczenia mineralne: piasek, pył i kamienie oraz nasiona chwastów, resztki słomy i połamane ziarniaki. W zależności od jakości dostarczonego surowca udział tych zanieczyszczeń może wynosić nawet 4% czyszczonego surowca.
Czyszczalnia główna – dokonuje właściwego sortowania nasion pod względem ich grubości. Usuwane są ziarna zbyt grube oraz zbyt chude i poślednie, aby uzyskać frakcje bardzo wyrównaną.
Tryjery – oddzielają ziarna zbyt długie, zbyt krótkie i połówki wzdłużne i poprzeczne.
Stół grawitacyjny – sortuje ziarno pod względem ciężaru właściwego. Oddziela ziarno chore, zdeformowane, lekkie i porośnięte. Dzięki temu urządzeniu można uzyskać materiał bardzo dobrej jakości w latach, kiedy występują duże porosty ziarna lub masowe występowanie chorób kłosa. Surowiec po stole grawitacyjnym jest jednolity pod względem wielkości, masy i kształtu nasion.
Sortownik optyczny – stosuje się go w celu oddzielenia sklerocji sporyszu, który często występuje w życie. Przy wykorzystaniu tego urządzenia można uzyskać bardzo dobrej jakości materiał siewny nawet w latach, gdzie porażenie sporyszem jest wysokie.

3. Ocena laboratoryjna

Po czyszczeniu nasion, tworzy się maks. 30-tonowe partie, z których urzędowy lub akredytowany próbobiorca pobiera próbę do oceny laboratoryjnej. Ponownie oceniana jest ich czystość, zdolność kiełkowania oraz zanieczyszczenia mineralne i obco uprawne.

Odpad powstały po wstępnym czyszczeniu w wialni wstępnego czyszczenia.

4. Zaprawianie

Po uzyskaniu laboratoryjnego świadectwa kwalifikacji można przystąpić do zaprawiania nasion w zaprawiarkach przepływowych lub porcjowych. Precyzyjnie wykonany zabieg zaprawiania zabezpieczy wschodzące siewki przed porażeniem patogenami grzybowymi, które znajdują się na powierzchni ziarna i w glebie. Zbyt mała lub zbyt wysoka dawka zaprawy może w konsekwencji negatywnie wpływać na kiełkujące ziarno oraz zdrowotność siewek w początkowym okresie ich rozwoju. Dlatego tak ważne jest precyzyjne wykonywanie tego zabiegu. Jest to praktycznie niemożliwe do wykonania w warunkach przygotowywania nasion we własnym gospodarstwie.

5. Pakowanie i dystrybucja

Proces przygotowania kończy się pakowaniem nasion do worków papierowych lub big-bagów, na których musi znajdować się urzędowa etykieta.

Odpad powstały po czyszczeniu w czyszczalni głównej.

Opisane powyżej etapy produkcji materiału siewnego wymagają dużego wysiłku. Jest to proces sezonowy i bardzo krótki (zwłaszcza w przypadku zbóż ozimych). Angażuje dużo sprzętu, powierzchni magazynowej i środków transportu, co, niestety, generuje wyższe koszty. Pozwala to jednak na wyprodukowanie kwalifikowanego materiału siewnego bardzo dobrej jakości, co przekłada się na możliwość uzyskania wysokich oraz dobrych jakościowo plonów. W efekcie używania do siewu kwalifikowanego materiału siewnego znacząco poprawia opłacalność ich produkcji. Przygotowywanie nasion we własnym gospodarstwie najczęściej wykonywane jest leciwym sprzętem czyszczącym i zaprawiającym. Często wykorzystuje się jedynie wialnie – do czyszczenia i betoniarki – do zaprawiania. Sprawia to, że już na starcie rolnik pozbawia się znacznej części plonów.

Jakich parametrów powinniśmy oczekiwać od materiału siewnego bardzo dobrej jakości i na co powinniśmy zwracać uwagę, dokonując jego zakupu?

Do sprzedaży wprowadza się wyłącznie materiał siewny w zamkniętych opakowaniach – zarówno w workach papierowych, jak i big-bagach. Każdy worek musi być zaopatrzony w etykietę urzędową (w kolorze niebieskim dla materiału siewnego kwalifikowanego, w stopniu C/1).

Odpad powstały po czyszczeniu w tryjerach.

Etykieta urzędowa jest obowiązkowa i daje rolnikowi gwarancję, że nasiona znajdujące się w worku zostały ocenione urzędowo lub pod nadzorem urzędowym w akredytowanych laboratoriach. Dodatkowo na etykiecie, oprócz nazwy gatunku, odmiany i numeru producenta, znajdziemy takie informacje jak MTN (masa tysiąca nasion) i zdolność kiełkowania.

MTN + kiełkowanie to parametry pozwalające precyzyjnie obliczyć normę wysiewu na jednostkę powierzchni. Pozwala to uzyskać równomierne wschody i obniża koszt nasion na ha. Etykieta na worku daje gwarancję, że materiał siewny spełnia wymagania jakościowe kwalifikacji, co do:

zdolności kiełkowania,
czystości odmianowej,
czystości względem nasion innych gatunków roślin.

Wialnia wstępnego czyszczenia.

Bardzo dobrej jakości materiał siewny powinien charakteryzować się wysoką zdolnością kiełkowania, w granicach od 90–100%. Takie wyniki można uzyskać, gdy nasiona są dokładnie wyczyszczone, dorodne i zdrowe. Częstym problemem, z jakim się stykamy w produkcji, jest porażenie ziarna grzybami z rodzaju Fusarium. Takie ziarno jest zabarwione na lekko różowy kolor, pomarszczone i chude. Porażone nasiona podczas kiełkowania barwią bibułę na kolor różowy, a rozwijający się na powierzchni siewki grzyb wytwarza toksyny, które są trujące dla młodych siewek i uszkadzają je podczas kiełkowania. Zainfekowane ziarno przed użyciem do siewu powinno być dokładnie zaprawione, z użyciem zaprawy, która hamuje rozwój tego patogenu. Jedynym urządzeniem, które eliminuje nasiona porażone w procesie produkcji, jest stół grawitacyjny, który zarazem daje nam wiele innych możliwości poprawy jakości nasion, np. możliwość wyprodukowania materiału siewnego w latach sprzyjających porastaniu ziarna.

Materiał siewny powinien charakteryzować się czystością nie mniejszą niż 98%. Czego nie powinien zawierać dobrej jakości materiał siewny? Otóż powinien być pozbawiony: nasion drobnych, źle wypełnionych i porażonych grzybami, ziarniaków popękanych i uszkodzonych, nasion chwastów, kamieni, resztek słomy i kłosków.

Czyszczalnia główna.

Zawartość nasion innych gatunków roślin zbożowych nie powinna przekraczać 7 szt. w próbie 0,5 kg nasion, a sporyszu 3 szt. Jednakże dąży się do tego, aby ta zawartość zbliżała się do 0. Natomiast zawartość nasion owsa głuchego w kwalifikowanym materiale siewnym jest niedopuszczalna.

Podsumowując, należy stwierdzić, że produkcja wysokiej jakości kwalifikowanego materiału siewnego jest bardzo trudna, pracochłonna i kosztowna. Wyprodukowanie choćby zbliżonej jakości nasion we własnym gospodarstwie jest niemożliwe, a wysiew nasion niewiadomego pochodzenia, wątpliwej jakości, zawsze wiąże się z niższymi plonami o gorszej jakości. Z siewek porażonych już na początku rozwoju wyrastają chore rośliny wymagające dodatkowej ochrony fungicydowej, która jest nieskuteczna w przypadku infekcji Fusiarium spp.

Dlatego przed podjęciem decyzji, czy zasiać materiał kwalifikowny czy niekwalifikowany, należy uwzględnić wszystkie argumenty za kwalifikowanym materiałem siewnym i ocenić ryzyko, jakie niesie siew często niesprawdzonych, niedoczyszczonych i źle zaprawionych nasion własnych bądź z niepewnego źródła. Materiał kwalifikowany jest pewniejszą decyzją.

Tryjery.

Każdy rolnik w gospodarstwie zadaje sobie pytanie: Jak uzyskać najwyższą dochodowość z prowadzonej produkcji i jak zminimalizować ryzyko jej niepowodzenia?

Jeśli chodzi o produkcję polową, bez wątpienia jednym z kluczowych elementów zapewniających możliwą poprawę dochodowości oraz ograniczenie ryzyka uprawy jest wysiewanie tylko kwalifikowanego materiału siewnego.