Ordzawienie owoców. Objawy, charakterystyka i zwalczanie

W zależności od przyczyny ordzawienie owoców występuje w różnym nasileniu. Najczęściej jest efektem uszkodzenia komórek skórki przez oddziaływające na nią negatywnie czynniki zewnętrzne. Ordzawienie owoców pogarsza zarówno jakość zewnętrzną owoców, jak i ich trwałość przechowalniczą. Nie bez znaczenia są także cechy samej odmiany i skłonność jej owoców do ordzawiania.
Ordzawienie owoców może być wyraźnie lub ledwo widoczne. Szczególnie intensywne ordzawienia, połączone z szorstkością skórki tworzą się w przypadku poparzenia owocu przez środki chemiczne lub uszkodzenia spowodowanego przez przymrozki.
Objawy ordzawienia owoców
W wyniku uszkodzenia skórki tworzy się naturalna tkanka korkowa dająca ordzawienia. Mogą one mieć formę trochę nieregularnych, lekko zagłębionych plam, siateczki albo mozaiki o różnym stopniu zagęszczenia i pokrywających mniejszą lub większą powierzchnię skórki.
Bardzo często ordzawienie owocu występuje w zagłębieniu szypułkowym lub w części przykielichowej. Przy skrajnie silnym ordzawieniu owoc się nie rozrasta i w efekcie pęka.
Najbardziej wrażliwe na powstawanie ordzawień są młode zawiązki w 2–3 tygodniu po kwitnieniu. U jabłek ordzawienia powstają w okresie od różowego pąka do 30–40 dni po kwitnieniu. Owoce odmiany gruszy Konferencja są podatne na ordzawienie przez 3 miesiące po kwitnieniu. Jest to czas intensywnego wzrostu objętości owocu i jeszcze szybszego powiększania się jego zewnętrznej powierzchni. Tak intensywny wzrost odbywa się w momencie, gdy kutikula — warstwa wosku, która ma chronić owoc, jest cienka i wrażliwa na czynniki zewnętrzne.
Ordzawienia mogą powstawać także jesienią, po intensywnych i długotrwałych deszczach. Mają wtedy kształt koncentryczny i występują głównie na zacienionej stronie owocu. Uszkodzenia te występują głównie na owocach średnich i dużych oraz w największym stopniu na drzewach słabo owocujących i słabo rosnących.
Przyczyny ordzawień
Spis treści
Cecha odmianowa
Skłonność do ordzawień jest cechą odmianową, związaną często z szorstkością skórki. Geny rośliny decydują o budowie kutykuli. Na ordzawienie narażone są odmiany z cienką kutykulą, zbudowaną z jednolitej, mało elastycznej substancji woskowej. Do odmian jabłoni podatnych na ordzawienie owoców należą: Golden Delicious, Boskoop, Arlet.
Mniej wrażliwe na ordzawienia są odmiany o grubej kutikuli, zbudowanej z płytek wosku luźno zachodzących na siebie.
Odmiany jabłoni średnio podatne na ordzawienia to: Elstar (szypułka), Gala (kielich), Szampion, Melrose, Rubinette. U gruszy ordzawienie występuje u odmiany Konferencja, a owoce odmiany Uta są całe ordzawione. Skłonność do ordzawiania przenoszona jest przez pąki stosowane do okulizacji lub zrazy do szczepienia. Od wielu lat prowadzone są prace hodowlane nad poszukiwaniem nowych odmian i ich sportów odpornych na ordzawianie, np. z grupy Golden Delicious pochodzą: Smoothee®, Belgolden®, Lysgolden®, Lyros®, Golden Delicious Reinders, Golden Crielaard®.
Przebieg pogody
Spośród czynników klimatycznych warunkujących ordzawienie największe znaczenie ma temperatura i wilgotność powietrza oraz opady. Ordzawienie owoców
powodują najczęściej: wysoka wilgotność powietrza i niska temperatura lub nagłe i duże różnice w temperaturze przy wysokiej wilgotności powietrza. Równie niebezpieczne są jednak wysoka temperatura po kwitnieniu i silne nasłonecznienie. Wiosną, w okresie bardzo dużej wrażliwości młodych zawiązków, silne ordzawienie może spowodować niska temperatura. Jednocześnie chłodna pogoda po kwitnieniu sprzyjająca wytwarzaniu grubej kutykuli. Spadek temperatury uszkadza wiązki przewodzące i ogranicza zaopatrzenie owoców w wodę, co sprzyja ordzawieniu.
Charakterystyczne ordzawienia w np. w formie opasek (tzw. lizak) na owocach są wywołane przymrozkami. Zawiązki ordzawiają się także w wysokiej temperaturze > 17°C po kwitnieniu, przy której bardzo intensywnie rosną. Ordzawieniom sprzyjają wilgotne noce z obfitą rosą i długotrwałe opady oraz wahania temperatury i wilgotności: np. gwałtowne ocieplenie i susza po chłodnych i deszczowych dniach lub odwrotnie: zimno i wysoka wilgotność po ciepłych i suchych dniach. Polimeryzację wosku i większą wrażliwość kutykuli powoduje także intensywne nasłonecznienie.
Niewłaściwa ochrona
Przyczyną ordzawienia owoców mogą być preparaty miedziowe użyte w okresie kwitnienia, przy upalnej pogodzie. Ale taki efekt może wywołać również zbyt silny strumień cieczy roboczej, zły dobór preparatu do temperatury powietrza, np. preparaty siarkowe zastosowane w wysokiej temperaturze albo dodynowe po kwitnieniu, w czasie słonecznej pogody, zwilżacze.
Choroby i szkodniki
Ordzawienie bywa efektem silnego porażenia przez mączniaka jabłoni u odmian wrażliwych np. Idared, Cortland, Paulared i Jerseymac. Ordzawienie wywołane obecnością zarodników tego grzyba przybiera najczęściej postać delikatnych, szarordzawych linii obejmujących cały owoc lub jego część. Skórka jednak pozostaje gładka.
Przyczyną ordzawień owoców mogą być masowo występujące szkodniki np. pordzewiacz jabłoniowy (ordzawienie wokół kielicha) na odmianach Jonagold, Szampion i Rubin.
Charakterystyczną, ordzawioną smugę zostawia na jabłkach także larwa owocnicy. W latach ciepłych i suchych przyczyną ordzawienia skórki mogą być przędziorki. Co roku gąsienice owocówki jabłkóweczki mogą spowodować silne ordzawienia i spękania owoców w 4–8 tygodniu po kwitnieniu. U gruszy ordzawienie owoców mogą powodować: podskórnik (czerwonawe ordzawienia w postaci plamek) i wzdymacz gruszowy (od strony zagłębienia kielichowego).
Czynniki sprzyjające ordzawieniom owoców
- Lokalizacja sadu na glebach ciężkich, zimnych, z wysokim poziomem wód gruntowych
- Położenie owocu w koronie i na pędach
Najbardziej narażone na ordzawienie są najładniejsze owoce wyrastające w zewnętrznej, peryferyjnej części korony, gdzie są bardziej eksponowane na zmienne warunki pogodowe i najbardziej narażone na negatywne czynniki zewnętrzne.
Na krótkopędzie owoce wyrastające z kwiatu centralnego ordzawiają się słabiej niż owoce z kwiatów bocznych. Zawiązki powstałe z kwiatu centralnego są lepiej zaopatrywane w wodę i mają płytsze zagłębienie szypułkowe, co uniemożliwia gromadzenie się w nim wody
- Niedobór giberelin
Gibereliny są syntezowane w zawiązkach od 8–9 dnia po opadnięciu płatków. Jabłka z małą ilością nasion, produkujące mniej giberelin łatwiej się ozdrawiają. Gibereliny m.in. stymulują podziały komórkowe epidermy owocu, co wpływa na zwiększenie elastyczności skórki i zapobiega mikropęknięciom przy niekorzystnej pogodzie - Nadmierne nawożenie azotem powoduje szybki wzrost owoców i tworzenie się u delikatnej, cienkiej skórki.
- Susza do 6. tygodnia po kwitnieniu
Zapobieganie ordzawieniom
- Właściwa lokalizacja sadu, unikanie zagłębień terenu oraz zimnych i wilgotnych gleb.
- Przerzedzanie zawiązków i pozostawienie owoców wyrastających z kwiatów centralnych.
- Optymalne nawożenie azotem, ograniczone nawożenie mocznikiem w okresie kwitnienia.
- W czasie chłodnej i deszczowej wiosny może być zahamowany transport boru i fosforu z korzeni do rozwijających się kwiatów i zawiązków. Dokarmianie borem można wykonać w fazie różowego, białego pąka i opadania płatków, każdorazowo po 0,2–0,3 kg B/ha. Dokarmienie fosforem wykonujemy dwukrotnie po kwitnieniu drzew.
- Dokarmianie dolistne powinno być drobnokropliste i wykonane przy pochmurnej pogodzie i niższej temperaturze powietrza.
- Nawadnianie sadu w okresie szczególnej wrażliwości zawiązków na ordzawienie.
- W ochronie przed parchem i mączniakiem ograniczenie węglanu potasu do 6. tygodni po kwitnieniu.
- Unikanie produktów miedziowych w czasie kwitnienia a stosowanie wówczas fungicydów np. zawierających kaptan.
- Używanie preparatów giberelinowych (GA4, GA7) 3 lub 4 razy w sezonie co 7–10 dni, pierwszy raz podczas opadania płatków, lub w mieszance z cytokininami (GA4, GA7 + GA4+7 + benzyloadenina).
W obowiązujących standardach jakości odmiany jabłek dzieli się według ordzawienia skórki na dwie grupy: Grupa R (np. Red Boskoop, Koksa Pomarańczowa): odmiany jabłek, dla których ordzawienie jest cechą charakterystyczną skórki i nie jest wadą, jeśli odpowiada typowemu wyglądowi odmiany. Dla odmian innych niż zawartych w grupie R występowanie ordzawień dopuszcza się w określonych granicach.
