Autoszczepionki dla krów mlecznych

Wysokoprodukcyjne krowy mleczne są narażone w coraz większym stopniu na zapalenie wymienia. Im wyższa wydajność, tym większe ryzyko zapadalności na mastitis. Okazuje się, że poza warunkami utrzymania, prawidłowym żywieniem oraz higieną doju, można z powodzeniem wykorzystać autoszczepionki dla krów mlecznych w profilaktyce oraz leczeniu schorzeń wymienia.

Czym różnią się autoszczepionki od gotowych komercyjnych szczepionek?

Autoszczepionki charakteryzują się dużo wyższą skutecznością niż szczepionki komercyjne.

Przede wszystkim skutecznością działania, dostępnością oraz ceną. Autoszczepionki wykonuje się w polskich laboratoriach na zlecenie lekarza weterynarii lub samego hodowcy. Szczepionki komercyjne produkowane są natomiast za granicą, na bazie szczepów tam izolowanych, gdzie występują patogeny bytujące na tamtejszych fermach.

– Szczepionka komercyjna zawiera w swoim składzie wybrane antygeny bakterii „zunifikowane”, ujednolicone. Opierają się o najczęściej występujące antygeny gronkowców i E. coli. Natomiast autoszczepionka jest wykonywana w oparciu o szczepy izolowane z konkretnego gospodarstwa. Dlatego jest ona w założeniu bardziej skuteczna – przekonuje dr n. wet. Roman Jędryczko, kierownik laboratorium Vet Lab Group w Gietrzwałdzie, gdzie wytwarzane się autoszczepionki.

Czym dokładnie jest autoszczepionka?

Autoszczepionka jest wykonywana w oparciu o szczepy izolowane z konkretnego gospodarstwa. Dlatego jest ona w założeniu bardziej skuteczna.

dr n. wet. Roman Jędryczko

Autoszczepionka to rodzaj immunoprofilaktyki, który może zapobiec lub złagodzić objawy zapalenia wymienia o różnym podłożu. Szczepionki, jak wiadomo, mają na celu stymulację organizmu do wytwarzania specyficznych dla danego patogenu przeciwciał, skierowanych bezpośrednio na dany drobnoustrój. W jej składzie znajdują się wyizolowane z próbek mleka pobranych z gospodarstwa, zabite komórki patogenów oraz nieaktywne toksyny i adiuwant (substancja wspomagająca działanie szczepionki poprzez spowolnienie uwalniania antygenu). W Polsce wykonywane są autoszczepionki kompleksowe w oparciu o patogeny występujące w danym gospodarstwie.

– Izolujemy patogenyz próbek mleka z ćwiartek, w których był obecny stan zapalny albo o podwyższonej ilości komórek somatycznych. Próbki mleka są do nas dostarczane w co najmniej kilka egzemplarzach, żeby wyniki były reprezentatywne dla stada – mówi dr n. wet. Jędryczko.

Po co stosować autoszczepionki?

Przeciwciała wytwarzane przez organizm identyfikują bakterie odpowiedzialne za stan zapalny i stymulują komórki obronne do likwidacji flory patogennej i wytwarzanych przez nią toksyn, stwarzając dzięki temu ochronę przed uszkodzeniem wymienia, a w efekcie zmniejszając ogólną liczbę bakterii oraz liczbę komórek somatycznych.

Wspomaganie pracy układu odpornościowego może zabezpieczyć stado przed ponoszeniem wysokich kosztów zapalenia wymiania.

Wzrost przeciwciał w organizmie zmniejsza nasilenie objawów klinicznych, skraca czas trwania infekcji i zabezpiecza przed rozwojem ponownego schorzenia o tym samym podłożu.

Pobieranie próbek mleka do badań mikrobiologicznych

Do badania mleka należy się odpowiednio przygotować. Próba nieprawidłowo pobrana będzie bowiem dawała zakłamane wyniki. Próbki pobiera się 2–3 godziny po doju, wymię musi być czyste i suche (aby doprowadzić je do takiego stanu wystarczy nam mydło, woda i sucha szmatka).

Pierwsze strugi mleka nie nadają się na próbki, dlatego należy je zdoić,  a następnie pobrać materiał do badań do odpowiednich pojemników – można też zdezynfekować wymię, a po 30 sekundach zanurzyć strzyk w roztworze dezynfekcyjnym rzadkim (posiadającym właściwości silnie penetrujące strzyk). Strzyk należy następnie wytrzeć i ponownie zdezynfekować alkoholem 70–95%.

Do sterylnego pojemnika na próbki (można go nawet kupić w aptece) nachylonego pod kątem 45° należy zdoić środkową strugę mleka (ok. 5 ml). Próbki należy w następnej kolejności jak najszybciej zamrozić, jeśli nie zostaną dostarczone do laboratorium w ciągu 2 godzin po zdojeniu. Warto także dodać, że najdokładniejsze wyniki otrzyma się po badaniu mleka z każdej ćwiartki oddzielnie. Zaleca się pobranie co najmniej 6 próbek ze stada.

Wyniki

Próbki mleka pobranego od krowy z podejrzeniem mastitis najczęściej zawierają bakterie E. coli i Streptococcus (aż 50% badanej populacji) oraz gronkowce. W warunkach polskich zakażenie E. coli nie jest tak częste jak w krajach o cieplejszym klimacie i zawsze należy to potwierdzić. E. coli jest bowiem florą przewodu pokarmowego i łatwo o zanieczyszczenie próbki mleka.

Po przebadaniu próbki wykonany antybiotykobiogram wskazuje, jaką terapię należy zastosować. W przypadku, kiedy zastosowany antybiotyk nie działa na zmniejszenie objawów lub całkowite ustąpienie, należy przeanalizować inny sposób walki z chorobą, często dokonać dalszych analiz celem wykluczenia innych schorzeń, takich jak np. Mycoplasma, chorób metabolicznych, niedoborowych, BVD, IBR, gorączki Q.

Reprezentatywna próba mleka

Aby wykonać autoszczepionkę na zapalenie wymienia dla stada, należy pobrać określoną liczbę próbek mleka pochodzących z różnych ćwiartek kilku krów.

Reprezentatywną próbą będzie minimum 6–7 próbek mleka z ćwiartek różnych krów.

– 6–7 próbek daje gwarancję izolacji wielu patogenów i jest próbą reprezentatywną, która umożliwia wykonanie skutecznej szczepionki – tłumaczy dr n. wet. Jędryczko.

Skuteczność a częstotliwość podawania

Szczepionki komercyjne (gotowe, produkowane przez zagraniczne firmy) podaje się jałówkom po ukończeniu 6 miesiąca życia i można je podawać co pół roku jako dawkę przypominającą. Krowy wysokocielne powinny natomiast otrzymać pierwszą dawkę szczepionki w dniu zasuszenia (np. razem z antybiotykiem i innymi preparatami wspomagającymi okres zasuszenia), po 30 dniach i na 2 tygodnie przed wycieleniem.

W Polsce szczepionki komercyjne stosuje się jednak niezwykle rzadko. Ich skuteczność jest niewielka, ponieważ w swoim składzie zawierają przeciwciała skierowane przeciwko ściśle określonym szczepom występującym na fermach np. we Francji lub w Kanadzie. Z autoszczepionkami wygląda to trochę inaczej.

– Istnieją 2 warianty podawania autoszczepionek. Pierwszy to 2-krotne podanie w odstępach 2–4 tygodni. Zalecamy jednak drugi wariant: 4-krotne podanie w odstępach 10-dniowych. Cena jest ta sama, ponieważ przewidujemy 8 cm³ szczepionki na krowę. W pierwszym wariancie będzie to 2 razy po 4 cm³, w drugim 4 razy po 2 cm³ – wyjaśnia dr n. wet. Jędryczko. – Szczepionka może być podawana jako profilaktyka lub szczepienie terapeutyczne. Szczepienie terapeutyczne wspomaga leczenie w przypadku obecności objawów. Stymulujemy odporność zwierzęcia, tak żeby szybciej doszło do uwolnienia od danej jednostki chorobowej – dodaje.

Antybiotyk działa w sposób doraźny, natomiast autoszczepionka działa w sposób strategiczny.

dr n. wet. Roman Jędryczko

Autoszczepionki a antybiotykoterapia przy zapaleniu wymienia

Warto wiedzieć, że autoszczepionki można stosować wraz z antybiotykami podczas leczenia mastitis. W autoszczepionce znajdują się zabite bakterie i ich toksyny, a więc antybiotyk nie będzie wpływał negatywnie na wytwarzanie przeciwciał. A wręcz przeciwnie, znacznie wspomoże terapię, wytwarzając dodatkową barierę układu odpornościowego.

– Antybiotyk działa w sposób doraźny, natomiast autoszczepionka działa w sposób strategiczny – podsumowuje specjalista.

Reakcja organizmu jałówek i krów na podanie autoszczepionki

W literaturze wielokrotnie podkreśla się fakt, iż bardziej podatne na szczepionki są osobniki młode. Tak samo jest w przypadku ludzi.

– U młodych zwierząt łatwiej jest pobudzić układ immunologiczny, który jest bardziej sprawny. Należy pamiętać, że u dorosłych krów może wystąpić immunosupresja (zaburzenia metabolizmu, w konsekwencji których powstają zmiany w narządach miąższowych, tym samym również w narządach, które są odpowiedzialne za pracę układu immunologicznego). Mówiąc kolokwialnie, dorosłe krowy mogą nie przyjmować szczepionek. W tym przypadku ogromne znaczenie mają sprawy niedoborowe i metaboliczne – wyjaśnie dr n. wet. Jędryczko. Ekspert twierdzi również, że najbardziej ekonomicznym podejściem do autoszczepionek jest rozpoczęcie ich podawania na 5 miesięcy przed wycieleniem.

U młodych zwierząt łatwiej jest pobudzić układ immunologiczny, który jest bardziej sprawny. U dorosłych krów może wystąpić immunosupresja. Mówiąc kolokwialnie, dorosłe krowy mogą nie przyjmować szczepionek.

dr n. wet. Roman Jędryczko

Powtórne szczepienia lub dawki uzupełniające

Hodowcy stosujący się do zaleceń lekarza weterynarii w kwestiach czasu oraz częstotliwości podawania autoszczepionek wykorzystują je głównie jako profilaktykę, co charakteryzuje się wysoką skutecznością. Laboratorium, któremu zleca się wykonanie kolejnej szczepionki przypominającej, posiada w swojej bazie szczepy użyte w poprzedniej szczepionki. Po przesłaniu kolejnych próbek mleka i przeprowadzeniu stosownych badań przez laboratorium szczepionka „drugiej generacji” jest uzupełniana o antygeny skierowane przeciwko nowo wykrytym patogenom. Dzięki czemu jest jeszcze bardziej skuteczna.

Ceny autoszczepionki

Mówiąc o cenach, musimy mieć na względzie zabezpieczenie całego stada, a nie pojedynczych krów.

– Podawanie jednemu czy kilku zwierzętom szczepionki w stadzie nie ma większego sensu. Musimy zabezpieczać całe stado, począwszy od jałówek na 5–6 miesięcy przed porodem, po wieloródki. To jest samo napędzające się koło. Jeśli podamy szczepionkę, zwiększamy odporność danego zwierzęcia. W ten sposób zmniejszamy rozprzestrzenianie drobnoustrojów, zwierzęta są bardziej odporne. Mniej sieją do środowiska, mniej się zakażają. Jeśli podamy szczepionkę kilku zwierzętom w stadzie, tego zjawiska nie będziemy obserwować – tłumaczy dr n. wet. Jędryczko.

Należy pamiętać, że profilaktyka immunologiczna pomoże, ale tylko wtedy, kiedy krowy są prawidłowo żywione, utrzymywane w odpowiednich warunkach, a profil zdrowotny stada jest na dobrym poziomie.

Można jednakże wykonać autoszczepionkę dla jednego zwierzęcia, ale kosztuje wtedy ok. 95 zł. Natomiast jeśli autoszczepionka jest wykonywana dla całego stada (minimum 10 szt.) to koszt takiej szczepionki to 35 zł/krowę. Diametralna różnica w cenie, ale również w odpowiedzi immunologicznej stada na dane patogeny występujące w oborze. W tej cenie zawiera się 2-krotne lub 4-krotne podanie szczepionki. Rachunek roczny jest prosty:

• stado liczy 30 szt.;
• jedna szczepionka kosztuje 35 zł;
• szczepionki dla całego stada to koszt 1050 zł.

Szacowany koszt zapalenia wymion u jednej krowy to natomiast ok. 900 zł.

Podsumowując

Na koniec należy podkreślić, że szczepienie według wyliczeń podaje się raz w roku w okresie zasuszenia jako profilaktykę lub wspomagająco wraz z terapią antybiotykową podczas pojawienia się objawów zapalenia wymienia.

Profilaktyka zapalenia wymienia opiera się o takie działania jak dezynfekcja strzyków, prawidłowe zasuszenie, higiena podczas doju, higiena legowisk i wiele innych. Bardzo ważny aspekt prewencyjny stanowi profilaktyka immunologiczna, zainteresowanie którą powoli wzrasta wraz ze wzrastającą świadomością hodowców. Zastosowanie autoszczepionek jest w tym przypadku uzasadnione również ekonomicznie. Podczas zapalenia wymienia generowane są olbrzymie koszty spowodowane stratami mleka, zakupem preparatów leczniczych i wizytami lekarzy weterynarii. Dzięki autoszczepionkom możliwe jest zmniejszenie tych kosztów nawet o 80%.