Pordzewiacz jabłoniowy to nieustępliwy przeciwnik

Pordzewiacz jabłoniowy (Aculus schlechtendali) należy do szpecieli, szkodników o wiele mniejszych niż inne roztocze. Wciąż są to mało znane szkodniki drzew i krzewów w polskich sadach. Przy czym szkody przez nie wyrządzane mogą być znaczne.
Znaczenie pordzewiaczy w ostatnich latach stale wzrasta. Szkodniki te mogą stanowić duży problem w uzyskaniu wysokich plonów dobrej jakości. Taka sytuacja ma miejsce również w sadach jabłoniowych, gdzie występuje przede wszystkim pordzewiacz jabłoniowy. Mniej licznie notowany jest podskórnik jabłoniowy. Najczęściej szkody notuje się w sadach młodych.
Spis treści
Pordzewiacz jabłoniowy – opis szkodnika
Pordzewiacz jabłoniowy to roztocz należący do nadrodziny szpecieli. Jest dość specyficzny ze względu na swój wygląd nieprzypominający typowego pajęczaka. Jego ciało jest wydłużone, wyraźnie obrączkowane. W przedniej części widoczna jest tarcza, 2 pary odnóży oraz aparat gębowy kłująco-ssący, nieco inny w budowie niż u pozostałych roztoczy. W obserwacjach szpecieli niezbędna jest lupa lub binokular, gdyż długość formy dorosłej wynosi maksymalnie 0,2 mm. Formy młodociane są jeszcze mniejsze. Barwa samic jest zwykle słomkowożółta, czasem nieco ciemniejsza. Zimują samice w szczelinach kory jabłoni lub pod łuskami pąków. Jaja szkodnik składa od wczesnej wiosny, w okresie bezlistnym, gdy pąki zaczynają nabrzmiewać. Jaja są bezbarwne i kuliste. Wylęgłe larwy przypominają postać dorosłą, ale są mniejsze. Zarówno młode, jak i dorosłe pordzewiacze żerują głównie na dolnej stronie liści oraz na pąkach, zawiązkach, owocach i pędach.
Szkodliwość pordzewiacza jabłoniowego
Formy ruchome szkodnika wysysają soki z miękiszu liści. Efektem żerowania jest charakterystyczne szarzenie, a potem brązowienie (ordzawienie) blaszki liściowej. Liście wówczas często skręcają się, matowieją i powoli zamierają. W konsekwencji przedwcześnie opadają. Przy liczniejszym wystąpieniu żerujących szpecieli zmniejsza się łączna powierzchnia asymilacyjna liści, zwiększa się transpiracja, co hamuje wzrost rośliny, a owoce drobnieją. Żerowanie szpecieli również na owocach prowadzi do szarzenia, ordzawienia i konsekwentnie do ich obumierania. Nawet małe uszkodzenia skórki powodują, że owoc traci wartość handlową. Najbardziej popularne w Polsce odmiany, jak:
- Szampion,
- Elstar,
- Jonagold,
- Idared,
- Gala,
- Ligol,
- Red Jonaprice,
- Rubin,
są akurat bardzo podatne na żerowanie tego szkodnika. Jabłka tych odmian z drzew zasiedlonych przez szkodnika są słabiej wybarwione i mają gorszy smak, gdyż obniża się zawartość cukrów, w porównaniu z owocami z drzew nieopanowanych.
Pordzewiacz jabłoniowy – monitoring
Obserwacje drzew na obecność pordzewiacza jabłoniowego powinny być wykonywane regularnie niemal cały sezon wegetacyjny. Należy je rozpocząć w okresie bezlistnym, w momencie nabrzmiewania pąków i w przypadku licznego występowania kontynuować co najmniej raz w tygodniu, aż do zbioru owoców. Trzeba starannie przeglądać liście, najlepiej z wykorzystaniem lupy o dużym powiększeniu lub binokularu. W praktyce okazuje się, że sadownicy mają trudności z oceną występowania szpecieli na drzewach. W momencie, gdy widoczne są pierwsze objawy żerowania szpeciela, na skuteczne zwalczanie może już być za późno.
Progi zagrożenia szkodnika
Progi zagrożenia są różne w zależności od terminu obserwacji. Na początku wegetacji, w okresie bezlistnym należy pobrać po jednym pędzie jednorocznym z losowo wybranych 20 drzew. Na każdym pędzie trzeba przejrzeć co najmniej 10 pąków (najlepiej jako pierwszy wybrać piąty pąk od wierzchołka). Zabieg akarycydem trzeba wykonać, gdy liczebność ruchomych stadiów pordzewiacza wynosi średnio 20 osobników na jeden pąk. W prostszej metodzie można przejrzeć po jednym pędzie dwuletnim na 20 losowo wybranych drzewach. W tym przypadku zabieg można wykonać, gdy stwierdzonych zostanie 50 osobników na 10 cm bieżących pędu.
Kolejne obserwacje trzeba przeprowadzić w fazie różowego pąka. W tym celu przegląda się po jednej rozetce z 10 drzew. Próg zagrożenia zostanie przekroczony, gdy liczebność szkodnika wynosi więcej niż 50 osobników na rozetkę.
W kolejnych terminach, co 2 tygodnie aż do połowy sierpnia należy oglądać po 10 liści pobranych z części środkowej a potem z części wierzchołkowej z 20 losowo wybranych drzew. Gdy nie notuje się dużego nasilenia, można rzadziej prowadzić lustracje, ale trzeba pamiętać, że szkodnik przemieszcza się z liści starszych na młodsze. Liście powinno się oglądać od dolnej strony, przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na główny nerw. U jego podstawy należy liczyć pordzewiacza na cm2 liścia. Zabiegi można wykonać, jeśli szkodnik występuje w liczbie 20–40 osobników na cm2 liścia. Z pewnością większą uwagę należy zwrócić jeśli w ubiegłym sezonie odnotowano liczne występowanie szpecieli oraz częściej monitorować młode sady.
Pordzewiacz jabłoniowy – zwalczanie szkodnika
W ograniczaniu występowania pordzewiacza w młodych sadach ważna jest profilaktyka, polegająca na wykorzystaniu wolnego od szkodników materiału nasadzeniowego. Większą uwagę należy zwrócić na odmiany bardziej wrażliwe. Przy zwalczaniu bezpośrednim można uwzględnić dwie metody, tj. biologiczną i chemiczną. W ramach walki biologicznej można wprowadzać do sadu drapieżne roztocze z rodziny dobroczynkowatych (Phytoseiidae). W praktyce wielu sadowników jest zadowolonych z efektu stosowania dobroczynków i coraz więcej osób się do nich przekonuje. Częste stosowanie metody biologicznej pozwala na trwały rozwój populacji i stałe ograniczanie liczebności szkodnika. Z czasem prowadzi to do wyeliminowania z użycia syntetycznych akarycydów. W dużych sadach towarowych pordzewiacz jest zwalczany bezpośrednio nawet kilka razy w roku. Umiejętny dobór akarycydów uniemożliwi wytworzenie odporności przez szkodnika, a także pozwoli przetrwać pożytecznym dobroczynkowatym.
Jeśli próg zagrożenia został przekroczony, albo gdy w roku poprzednim obserwowano duże uszkodzenia liści to zabieg syntetycznym środkiem chemicznym należy wykonać na 2–5 dni przed kwitnieniem. Zarejestrowany do tego jest obecnie akarycyd zawierający fenpiroksymat, substancję czynną z grupy fenoksypirazoli. Środek ten będzie ograniczał również inne szpeciele oraz zwalczał przędziorki. Należy pamiętać o tym, aby zabieg wykonać łącznie ze środkiem zwilżającym, po przekroczeniu temperatury powietrza co najmniej 15°C. Środek zawierający fenpiroksymat najlepiej stosować tylko raz w sezonie.
Pod koniec kwitnienia, aż do czerwcowego opadania zawiązków (BBCH 67–73), można zastosować zarejestrowane akarycydy. Są to środki zawierające jako substancję czynną: fenpiroksymat, milbemektynę, a całkowicie po kwitnieniu abamektynę. Wspomóc ochronę przed szkodliwymi przędziorkami można także za pomocą preparatów olejowych tworzących ochronną warstwę na roślinie, co uniemożliwia rozwój pordzewiacza.
Należy pamiętać, że o skuteczności zabiegów będzie decydować ścisłe trzymanie się zaleceń zawartych w etykiecie środków. Ze względu na ukryty tryb życia szpecieli, przebywanie między włoskami liścia, raczej należy zastosować maksymalną z zalecanych dawkę środka. Ważną sprawą jest też stosowanie większej z podawanych dawek wody, zwłaszcza gdy populacja pordzewiacza jest silniej rozwinięta oraz przestrzeganie zaleceń dotyczących temperatury i opadów.
