Wilgotność gleby podczas zabiegów agrotechnicznych

Znaczna ilość opadów może sprawić, że wykonanie niektórych zabiegów agrotechnicznych jest trudne lub wręcz niemożliwe przez dużą wilgotność gleby. Czy za taki stan rzeczy odpowiadają jedynie obfite deszcze? 

Rozważania na ten temat należałoby rozpocząć od tego, czym tak naprawdę jest gleba. Specjaliści od uprawy używają pojęcia rola i definiują ją jako wierzchnią warstwę gleby, która podlega uprawie.

Skład gleby i zdolność do magazynowania wody

Odpowiednia struktura gleby wpływa na optymalny rozwój systemu korzeniowego oraz magazynowanie – nie tylko wody, ale i składników pokarmowych – co zapewnia wysokie plonowanie.

Gleba składa się z trzech faz:

• stałej – obejmującej cząstki mineralne, organiczne i organiczno-mineralne o różnym stopniu rozdrobnienia,
• ciekłej – wody, w której są rozpuszczone związki mineralne i organiczne tworzące roztwór glebowy,
• gazowej – powietrza i pary wodnej.

Faza stała gleby ze względu na to, że jest mieszaniną cząstek mineralnych o różnej wielkości wpływa na to, że pomiędzy tymi cząstkami występują wolne przestrzenie. Może je wypełniać woda, para wodna lub powietrze. Od rodzaju tych przestrzeni i ich ilości zależy zatem, jak dużo wody gleba jest w stanie przyjąć i magazynować. Z tego względu faza stała gleby nazywana jest kompleksem sorpcyjnym. Sorpcję określa się jako zdolność gleby do zatrzymywania różnych substancji – w tym również wody.

Zagadnienie to jest oczywiście bardziej złożone. W glebie substancje mogą być zatrzymywane w wyniku sorpcji mechanicznej, biologicznej, fizycznej, wymiennej (fizykochemicznej) i chemicznej. Niemniej jednak występowanie odpowiedniej ilości porów powoduje, że może je wypełniać woda i wówczas mówimy o sorpcji mechanicznej.

Porowatość w glebach piaszczystych waha się w granicach 35-50%, w glebach gliniastych – 37-53%, a w glebach ilastych – 40-56%.

Wielkość i ilość tych porów określa porowatość gleby. Jest to właściwość gleby, która polega na występowaniu wolnych przestworów między elementami stałej fazy gleby. Wskaźnik porowatości wyraża się w procentach. Jest to stosunek objętości wolnych przestworów do całkowitej objętości próbki glebowej. Im wyższa porowatość, tym większa ilość wolnych przestrzeni w glebie. A co za tym idzie większa jej zdolność do magazynowania wody.

Co wpływa na ilość magazynowanej wody?

Od czego zatem zależy, jaką ilość wody gleba jest w stanie zmagazynować? Czynników, które na to wpływają, jest wiele. Jednym z nich jest niewątpliwie skład granulometryczny gleby. Jest to stan rozdrobnienia mineralnej części fazy stałej gleby. Wyraża się go za pomocą procentowego udziału poszczególnych cząstek mineralnych nazywanych frakcjami granulometrycznymi. Inna będzie zdolność sorpcyjna gleby lekkiej piaszczystej, a inna gleby ciężkiej ilastej. Na to jednak rolnik posiadający gospodarstwo w ściśle określonej lokalizacji i z określonymi typami gleb ma znikomy wpływ.

Porowatość w glebach piaszczystych waha się w granicach 35-50%, w glebach gliniastych – 37-53%, a w glebach ilastych – 40-56%. Jednak główny wpływ na wartość porowatości ma struktura gleby. Mniejszy natomiast jej skład granulometryczny wyrażony poprzez uziarnienie gleby. Na wspomnianą strukturę gleby natomiast bezpośredni wpływ ma jej stan zagęszczenia.

Wilgotność gleby i jej struktura w czasie pracy na roli

Istotne jest, że gdy rośnie wilgotność gleby, to wzrasta również jej podatność do zagęszczania. Dlatego też powinno się bezwzględnie unikać wykonywania jakichkolwiek zabiegów przy dużej wilgotności gleby.

Gleba podlega rozluźnianiu w wyniku zabiegów uprawowych, jak również zagęszczaniu w wyniku poruszania się po jej powierzchni układów agregatów ciągnikowych czy maszyn samojezdnych. Z uwagi na to, że ciężar maszyn, jakie są dziś wykorzystywane  w rolnictwie ulega ciągłemu zwiększaniu – kombajn do buraków z napełnionym zbiornikiem może mieć masę całkowitą 90 ton, co w myśl przepisów prawa ruchu drogowego uniemożliwia mu poruszanie się po drogach publicznych z uwagi na przekroczony dopuszczalny nacisk na 1 oś – zagęszczenie gleby może sięgać nawet do głębokości 1 metra. A na takiej głębokości raczej zabiegów uprawowych, czyli rozluźniających strukturę gleby, raczej się nie prowadzi.

Powinno się bezwzględnie unikać wykonywania jakichkolwiek zabiegów, gdy wilgotność gleby jest zbyt duża. Źródło: agrofoto.pl, autor: tvt190

Każdemu przejazdowi roboczemu po glebie towarzyszy jej zagęszczanie, a co za tym idzie – zmniejszenie jej porowatości i naturalnej zdolności do magazynowania wody. Wówczas, przy dużej ilości opadów, gleba nie jest w stanie wody tej zmagazynować. Niezwykle istotnym jest również fakt, że wraz ze wzrostem wilgotności gleby rośnie również jej podatność do zagęszczania. Dlatego też powinno się bezwzględnie unikać wykonywania jakichkolwiek zabiegów, gdy wilgotność gleby jest zbyt duża.

Wilgotność gleby a działanie maszyn uprawowych

Oczywiście rolnictwo charakteryzuje się tym, że w ściśle określonych terminach wykonane muszą być określone zabiegi. Wówczas należałoby zadbać, by powierzchnia styku układu jezdnego była zwiększona. Jest to możliwe poprzez stosowanie opon o większej szerokości profilu czy używanie układów bliźniakowanych.

Korzystnym rozwiązaniem jest również układ gąsienicowy. Wówczas ciężar maszyny rozkłada się na większej powierzchni. To sprawia, że naciski jednostkowe, jakim poddawana jest gleba, są mniejsze i powoduje to mniejsze zagęszczanie gleby.

Ruchowi układu jezdnego maszyn po glebie zawsze towarzyszy występowanie koleiny. Gdy wzrasta wilgotność gleby nośność ta ulega zmniejszeniu – zatem i koleina będzie głębsza. Źródło: agrofoto.pl, autor: maciekn1210

Kolejną kwestią jest fakt, że ruchowi układu jezdnego maszyn po glebie zawsze towarzyszy występowanie koleiny. Jej głębokość zależy od wartości nacisku, jakiemu poddawana jest gleba. Ale też od jej nośności wyrażonej jako zdolność do przenoszenia takich obciążeń. Gdy wzrasta wilgotność gleby nośność ta ulega zmniejszeniu – zatem i koleina będzie głębsza. A gdy wartość nośności zostanie przekroczona, ruch maszyny nie jest już możliwy, co jest niestety częstym obrazkiem spotykanym tej jesieni.

Na polach, na których prowadzono zbiór kukurydzy czy buraków, możemy zaobserwować głębokie koleiny, które dodatkowo wypełnione są wodą. Jasno świadczy to o tym, że podczas prowadzenia zabiegów nośność gleby była bardzo niska głównie w wyniku jej dużej wilgotności. Rolnicy często stają przed dylematem, jakie zabiegi na takich polach wykonać, by przywrócić glebie pożądaną strukturę.

Właściwa struktura gleby podczas zabiegów

Jeśli wilgotność gleby jest znaczna, należy wstrzymać się z jakimikolwiek zabiegami. Ruch układu jezdnego ciągnika po takiej glebie powodował będzie dalszą degradację jej struktury poprzez zagęszczanie i tworzenie kolejnych kolein. Dobrym pomysłem jest odłożenie tych zabiegów do momentu, gdy wystąpią lekkie przymrozki. Wówczas degradacja gleby będzie z pewnością mniejsza.

Nietrudno uszkodzić strukturę gleby w czasie wykonywania zabiegów przy znacznej wilgotności. Źródło: agrofoto.pl, autor: Kamil1934

Kolejnym aspektem jest fakt, że na polach takich zasadne jest zastosowanie głębosza czy pługa dłutowego. Takie maszyny wymagają dużej siły uciągu. Jej osiągnięcie na glebie o zwiększonej wilgotności może być utrudnione lub wręcz niemożliwe. Nawet pomimo zastosowania ciągnika dużej mocy. Kontrargument stanowi fakt, że w gospodarstwach wielkoobszarowych wykorzystanie maszyn jest prowadzone na dużą skalę i odkładanie poszczególnych zabiegów w czasie może spowodować ich spiętrzenie w okresie wiosennym.

Podejmując jednak takie decyzje należy zawsze mieć świadomość, że uzyskiwanie wysokich plonów to nie tylko odpowiedni materiał siewny, nawożenie czy ochrona chemiczna, ale również w dużej mierze odpowiednia struktura gleby na której rosną i plonują rośliny.