Żywienie drobiu: formy i źródła składników mineralnych

Żywienie drobiu ma zasadnicze znaczenie na wynik produkcji drobiarskiej. Zwłaszcza podczas intensywnego wzrostu lub produkcji nieśnej kluczowe jest pokrycie zapotrzebowania na składniki mineralne.  O czym trzeba pamiętać przy żywieniu drobiu?

Żywienie drobiu pełni ważną rolę w procesie wzrostu, utrzymuje homeostazę czy prawidłową przemianę metaboliczną w organizmie zwierząt. Stąd ważny jest dobór odpowiednich źródeł i form składników mineralnych nie tylko w odniesieniu do uzyskania zadowalającego efektu produkcyjnego, ale również do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska pierwiastkami, które nie zostały zaabsorbowane w przewodzie pokarmowym zwierząt. Od czego zależne jest zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe i jak możemy dostarczyć je ptakom?

Dlaczego składniki mineralne są tak ważne?

Składniki mineralne odgrywają bardzo ważną rolę w procesie wzrostu, przemianach metabolicznych, jak również utrzymaniu homeostazy organizmu. Zapotrzebowanie na te substancje zależne jest od fazy wzrostu oraz kierunku produkcyjnego. Zwiększone zapotrzebowanie na wapń i fosfor obserwowane jest w okresie intensywnego rozwoju układu kostnego u młodych ptaków. Należy również brać pod uwagę wprowadzenie do mieszanek większej ilości wapnia w przypadku samic w okresie nieśności. To ten pierwiastek decyduje o prawidłowym wykształceniu skorupki jaja.

Przy intensywnej produkcji nieśnej warto także zwrócić uwagę na poziom selenu w diecie. On z kolei, współdziałając z witaminami A i E, ogranicza ilość powstających wolnych rodników w procesach utleniania. Warunkiem utrzymania wysokiego poziomu metabolizmu w organizmie intensywnie rosnących ptaków lub produkujących jaja niosek, niezbędne jest stosowanie dodatków mineralno-witaminowych uzupełniających niedobory makro- i mikroelementów wchodzących w skład enzymów, pośredniczących w transporcie substancji lub utrzymaniu homeostazy organizmu.

Jak dostarczyć ptakom składniki mineralne?

W przypadku składników mineralnych najczęściej stosowane są ich nieorganiczne formy uzyskiwane z różnego rodzaju kopalin. Jednak dostępne są również formy organiczne. Wykazują one wyższą przyswajalność (biodostępność) w organizmie zwierząt. Charakteryzują się jednak wyższą ceną. Stąd też najczęściej zalecanym udziałem obecności form organicznych w diecie zwierząt jest pokrycie przez nie 20–30% całkowitego zapotrzebowania na składniki mineralne. W ostatnich latach popularne stały się również chelaty pierwiastków. Związki te są organiczną formą najczęściej mikro- i ultraelementów połączonych z aminokwasem. To w znacznym stopniu podnosi ich biodostępność w porównaniu z formami nieorganicznymi.

Największe zapotrzebowanie na wapń występuje u ptaków w okresie intensywnego wzrostu, a także przy intensywnej nieśności (w przypadku kur niosek).

W żywieniu drobiu zwraca się uwagę na ponad 30 pierwiastków. Najprostszym podziałem wśród składników mineralnych jest wydzielenie makro- i mikroelementów, w zależności od ich koncentracji w organizmie. Stąd za makroelementy uważane są pierwiastki, których stężenie w organizmie przekracza 100 ppm. Natomiast do grupy mikroelementów należą pierwiastki, których koncentracja w organizmie wynosi poniżej 100 ppm. Wyróżnia się 7 makro- i 22 mikroelementy. Przy czym w niektórych podziałach uwzględnia się również tzw. ultraelementy.

Co się dzieje z pierwiastkami?

Różnica między makro- i mikroskładnikami polega na ich koncentracji w organizmie.

Przygotowując dawkę pokarmową lub recepturę mieszanki pasz pełnoporcjowych dla drobiu, podstawowe makroelementy, takie jak wapń (Ca), fosfor (P) i sód i chlor (Na, Cl), są pokrywane przez zastosowanie odpowiednich pasz mineralnych: kredy pastewnej, fosforanów lub chlorku sodu (ew. kwaśnego węglanu sodu). Natomiast makroelementy, takie jak magnez (Mg), potas (K), siarka (S), oraz mikroelementy znajdują się w postaci połączeń z innymi pierwiastkami w premiksach różniących się składem w zależności od gatunku oraz kierunku użytkowego ptaków. Zapotrzebowanie na te pierwiastki zostało wyznaczone na podstawie badań żywieniowych, w których dodatkowo określano interakcje pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami (ponieważ zwiększona ilość jednego może negatywnie lub pozytywnie wpływać na przyswajalność innego pierwiastka). Stąd w normach żywieniowych określone jest zapotrzebowanie na składniki mineralne z uwzględnieniem tych zależności, aczkolwiek relacje te różnią się w przypadku zastosowania chelatów.

Najczęściej zalecanym udziałem obecności form organicznych w diecie zwierząt jest pokrycie przez nie 20–30% całkowitego zapotrzebowania na składniki mineralne.

Jakie zalety i wady mają formy organiczne i nieorganiczne?

Jak już zostało wspomniane w żywieniu zwierząt stosuje się zarówno formy organiczne, jak i nieorganiczne zawierające niezbędne pierwiastki. Obie postaci mają swoje wady i zalety. Składniki nieorganiczne wykazują niską przyswajalność z przewodu pokarmowego zwierząt. Jest to wynikiem łączenia się ich w kompleksy z włóknem zawartym w paszy, fitynianami lub innymi adsorbentami. Niska bioretencja składników mineralnych stanowi problem związany ze zwiększeniem ich wydalania do środowiska. To np. w przypadku fosforu prowadzić może do eutrofizacji wód. Największą zaletą tego typu związków jest cena (nie są tak drogie jak formy organiczne).

Z kolei organiczne odpowiedniki składników mineralnych wykazują lepszą przyswajalność, co zawdzięczają głównie połączeniu z aminokwasami, dzięki czemu są łatwiej wchłaniane na drodze transportu aktywnego przez komórki. Pozwala to ograniczyć ilość komponentów mineralnych w mieszance lub premiksie, uzyskując podobną lub lepszą retencję danego pierwiastka w porównaniu z formą nieorganiczną. Zdecydowanym atutem organicznych form składników mineralnych jest fakt, że jony metali zawarte w chelatach lub innych połączeniach organicznych nie wchodzą w reakcję z wolnymi rodnikami, co zwiększa stabilność witamin w premiksach.

W mieszankach lub dawkach stosuje się pasze mineralne uzupełniające niedobory makroelementów, główne pasze i pierwiastki zostaną przedstawione poniżej z uwzględnieniem ich form organicznych i nieorganicznych oraz funkcji jaką pełnią w organizmie.

Żywienie drobiu a wapń: za co odpowiada wapń w diecie drobiu? jak objawiają się niedobory i nadmiar tego składnika w paszy? z czego dostarczyć wapń ptakom?

Żywienie drobiu a wapń

Jest on podstawowym składnikiem mineralnym organizmu, niezbędnym do prawidłowego wykształcenia układu kostnego zwierząt. Znajduje się głównie w kościach, skąd może być pobierany w sytuacji, gdy występuje jego niedobór we krwi. Spełnia następujące zadania:

• pełni funkcję budulcową, wraz z fosforem bierze udział w procesach mineralizacji kości przy udziale witaminy D,
• reguluje działanie układu nerwowego,
• bierze udział w krzepnięciu krwi,
• odpowiada za regulację pracy mięśni,
• aktywuje enzymy odpowiedzialne za metabolizm przemiany składników pokarmowych.

U drobiu rosnącego z niedoborem wapnia związane jest opóźnienie rozwoju oraz zmniejszenie przyrostów dziennych oraz zaburzenia metabolizmu. W przypadku niosek w sytuacji niedoboru składników pokarmowych może dochodzić do osłabienia kości w skutek uruchomienia rezerw Ca niezbędnych do wykształcenia skorupki jaja. Z kolei zbyt wysoki poziom tego pierwiastka w diecie drobiu może prowadzić do utraty apetytu, natomiast w przypadku znacznego przekroczenia zalecanego poziomu Ca może dochodzić do uszkodzenia nerek.

Gdzie znaleźć wapń?

Wapń zawarty jest w komponentach paszowych. Zboża są ubogie w ten pierwiastek, natomiast największy jego udział spośród pasz dopuszczonych do stosowania w żywieniu drobiu znajduje się w mączce rybnej. Jednak głównym źródłami wapnia w mieszance treściwej są pasze mineralne, takie jak: kreda pastewna i fosforany (będące również źródłem fosforu). W żywieniu innych gatunków zwierząt gospodarskich pewne znaczenie jako pasza mineralna ma również dolomit. Jednak zawiera on znaczny udział Mg (80–130 g/kg). Dlatego nie jest dobrym komponentem mineralnym stosowanym w żywieniu drobiu. Istnieje możliwość wykorzystania również organicznych źródeł wapnia, należą do nich skorupki jaj i muszle małży wykazujące wyższą retencję wapnia w porównaniu z formami nieorganicznymi.

Planując konkretne żywienie drobiu, musimy wziąć pod uwagę, że zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe różni się w zależności od tego, z jakim przeznaczeniem hodujemy drób. Innych pierwiastków musimy dostarczyć nioskom, innych brojlerom.

Ważnym czynnikiem w zastosowaniu źródeł wapnia jest wielkość cząstek paszy mineralnej, w przypadku młodych zwierząt musi być ona rozdrobniona, natomiast u niosek, gdzie ważne jest stałe dostarczenie wapnia niezbędnego w okresie nieśności stosowane są grubsze cząstki kredy pastewnej lub muszli (o średnicy 2–3 mm), dłużej przebywające w żołądku mięśniowym, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie stałego poziomu wapnia we krwi przez dłuższy czas.

Żywienie drobiu a fosfor

Wraz z wapniem jest ważnym pierwiastkiem odpowiedzialnym za prawidłowy wzrost i odpowiednie przyrosty zwierząt.

Spełnia następujące zadania:

• pełni funkcję budulcową,
• wchodzi w skład kwasów nukleinowych i związków wysokoenergetycznych,
• bierze udział w przemianach energii i składników pokarmowych,
• wchodzi w skład błon komórkowych.

Niedobór tego pierwiastka w diecie obniża pobranie paszy, a tym samym wpływa na obniżenie dziennych przyrostów, powoduje nieprawidłowości w procesie kostnienia ze względu na zaburzenie w wchłanianiu wapnia, stąd prawidłowym stosunkiem udziału Ca : P w diecie jest 2 : 1. Natomiast nadmiar tego pierwiastka może powodować degenerację kości u młodych zwierząt, co jest również związane z nieprawidłowym stosunkiem tych makroelementów.

Żywienie drobiu a fosfor: za co odpowiada fosfor w diecie drobiu? jak objawiają się niedobory i nadmiar tego składnika w paszy? z czego dostarczyć fosfor ptakom?

Źródłem fosforu są komponenty paszowe, spośród nich znaczą ilość fosforu całkowitego zawierają śruty poekstrakcyjne: rzepakowa i sojowa odpowiednio 8,5–11,5 i 6,5–8 g/kg, ziarno zbóż zawiera od 2,5 do 4 g/kg fosforu całkowitego. Przy czym większość tego pierwiastka jest zawarta w zewnętrznej warstwie ziarna, stąd zawartość tego pierwiastka w otrębach pszennych sięga nawet 12 g/kg. Problemem jest jednak forma występowania tego pierwiastka w komponentach paszowych w postaci kwasu fitynowego (może stanowić od 50 do 75% całkowitego fosforu zawartego w komponentach roślinnych), który nie jest rozkładany w przewodzie pokarmowym drobiu.

Fosfor strawny

Stąd też w ostatnich latach bilansowanie mieszanek wykonuje się w oparciu o fosfor strawny. Rozwiązaniem jest dodatek enzymu bakteryjnego – fitazy otrzymywanego w przemyśle biotechnologicznym, która uwalnia fosfor zawarty w roślinach w postaci fitynianów. Oprócz tego fosfor można dostarczyć w postaci pasz mineralnych najczęściej fosforanów wapniowych (jedno-, dwu- lub trójwapniowych) w formie uwodnionej lub bezwodnej. Przy czym formy uwodnione wykazują przyswajalność lepszą o ok. 8–12%. Również mączka rybna stanowi dobre źródło fosforu.

Żywienie drobiu a sód i chlor: za co odpowiadają sód i chlor w diecie drobiu? jak objawiają się niedobory i nadmiar tych składników w paszy? z czego dostarczyć sód i chlor ptakom?

Żywienie drobiu a sód i chlor

Sód jest jednym z głównych pierwiastków występujących w płynach ustrojowych odpowiedzialnym za regulację homeostazy. Do najważniejszych jego funkcji należą:

• udział w działaniu pomp sodowo-potasowych w komórkach niezbędnych do transportu substancji i utrzymania ciśnienia,
• bierze udział w syntezie białek,
• uczestniczy w procesie mineralizacji.

W wyniku niedoboru sodu w diecie drobiu dochodzi do zaburzeń w syntezie białka, przez co zwiększa się ilość azotu wydalanego z kałomoczem, ponadto obniża się wykorzystanie energii, w konsekwencji czego zwiększa się wykorzystanie paszy na kg przyrostu ptaków lub w przeliczeniu na jajo niosek. Przy nadmiarze Na następuje wzrost pobrania wody przez ptaki, natomiast przy znacznie przekroczonym poziomie tego pierwiastka następuje gwałtowny wzrost wydalanej wody wraz z kałomoczem i zmniejsza się pobranie paszy.

Komponenty paszowe takie jak zboża czy poekstrakcyjne śruty zawierają niewiele Na, największym udziałem tego pierwiastka odznacza się mączka rybna (jednak jej udział w diecie jest zazwyczaj nie większy niż 5%). Głównym nieorganicznym źródłem Na dla drobiu jest sól kuchenna, czasem można stosować kwaśny węglan sodu (NaHCO₃).

Sól kuchenna i chlor

W przypadku soli kuchennej (NaCl) do mieszanki wprowadzany jest także Cl, stąd przy odpowiedniej ilości Na może występować zwiększona zawartość Cl. Dlatego, aby nie przekroczyć udziału tego pierwiastka w diecie można pewną część Na dostarczyć w postaci kwaśnego węglanu sodu (chociaż jest on dodatkiem mineralnym częściej stosowanym w przypadku krów mlecznych).

Odpowiednie żywienie drobiu ma za zadanie pokryć potrzeby ptaków i zapewnić im zdrowy rozwój.

Chlor jest ważnym pierwiastkiem w przypadku kur niosek, gdyż bierze udział w procesie mineralizacji skorupy, jest ważny w regulacji homeostazy oraz jest niezbędny do wytworzenia kwasu solnego w żołądku gruczołowym. Jeśli zastosowanie soli kuchennej nie pokrywa zapotrzebowania na Cl, zastosować można chlorkowe sole mineralne, np. chlorek choliny.

Makro- i mikroelementy zawarte w premiksie

Wyżej wymienione komponenty mineralne służą uzupełnieniu składników mineralnych w diecie zwierząt i są dodawane w czasie przygotowania mieszanki treściwej lub dawki pokarmowej. Pozostałe takie jak Mg, S, K, Fe, Cu i inne w formie przedmieszki są zawarte w premiksie, przygotowywanym przez firmy specjalizujące się produkcją premiksów i dodatków paszowych. Podobnie jak w przypadku wymienionych makroelementów źródłem pierwiastków mogą być zarówno związki nieorganiczne, jak i organiczne. W tym przypadku głównym kryterium będzie przyswajalność i cena takiego związku.

Żywienie drobiu wymaga odpowiedniego przygotowania. Trzeba pamiętać, że nie wszystkie organiczne komponenty paszowe zawierają wszystkie potrzebne ptakom składniki pokarmowe. Konieczne będzie zatem wzbogacanie paszy o związki nieorganiczne czy dodatki paszowe.

Niezbędny kompromis

Przyswajalność mikroelementów takich jak cynk (Zn), miedź (Cu), mangan (Mn) czy żelazo (Fe) z ich nieorganicznych związków stanowi ok. 30%, wydalone wraz z kałomoczem w większych ilościach mogą stanowić źródło zanieczyszczenia środowiska. Stąd aby znaleźć kompromis pomiędzy ceną i biodostępnością tych związków w premiksie, wprowadza się do nich ok. 20–30% udział form organicznych najczęściej w postaci chelatów.

W żywieniu drobiu zwraca się uwagę na ponad 30 pierwiastków.

Chelaty składają się z 2 części: organicznej zawierającej najczęściej aminokwas (np. metionina, glicyna) i nieorganicznej w postaci jonu metalu. Obie składowe są połączone wiązaniami kowalencyjnym i jonowymi. W wyniku tego struktura chelatu jest w małym stopniu podatna na interakcje z innymi związkami takimi jak węglowodany strukturalne czy fityniany, dzięki czemu chelaty nie tracą swoich właściwości. Ponadto pierwiastki w tego typu połączeniach nie zaburzają wchłaniania innych składników mineralnych.

Ciekawym odstępstwem wśród mikroelementów jest jod. Pierwiastek ten w mieszankach dla drobiu i innych zwierząt gospodarskich jest stosowany w postaci nieorganicznej. Natomiast w przypadku selenu stwierdzono wyższą przyswajalność nieorganicznych form tego pierwiastka w porównaniu z dostępnymi formami organicznymi. Jednak ostatnie badania nad zastosowaniem chelatów glicynowych w żywieniu zwierząt wskazują na wzrost wykorzystania tej formy organicznej selenu w porównaniu z innymi. W ramach podsumowania w tab. 1 przedstawiono organiczne i nieorganiczne formy wybranych mikro- i makroelementów, natomiast w tabeli 2 opisano główne skutki niedoboru i nadmiaru tych pierwiastków.

Formy pierwiastków w żywieniu drobiu

Funkcje pierwiastków – dlaczego zarówno niedobór jak i nadmiar są złe?

Prawidłowe żywienie drobiu powinno być dobrane indywidualnie do fermy, ponieważ każda charakteryzuje się różnicami w zakresie np. rasy, warunków klimatycznych czy typu kurnika.

Powiązane: Mykotoksyny w paszach dla drobiu: jak je wyeliminować?